Danıştay 10. Daire 2019/7693 Esas 2022/617 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ONUNCU DAİRE
Esas No : 2019/7693
Karar No : 2022/617

TEMYİZ EDEN (DAVALI) : … Bakanlığı
(Mülga … Bakanlığı)
VEKİLİ : Hukuk Müşaviri …

TEMYİZ EDEN MÜDAHİL
(DAVALI YANINDA) : S.S. … Yapı Kooperatifi
VEKİLİ : Av. …

KARŞI TARAF (DAVACI) : … Odası
VEKİLİ : Av. …

İSTEMLERİN_KONUSU : … Bölge İdare Mahkemesi … İdare Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Tekirdağ ili, Şarköy ilçesi, … Mahallesinde bulunan, … ada, …, …, …, …, … ve … sayılı parsellerde yer alan toplam 83.204 m2 yüzölçümlü taşınmazların, … Küçük Sanayi Sitesi yapılabilmesi için tarım dışı amaçla kullanılmasının uygun bulunmasına ilişkin … tarihli ve … sayılı davalı Bakanlık işleminin iptali istenilmektedir.

İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararıyla; davalı idare ile ilgili birimlerce mevzuatla belirlenen çerçevede alternatif alan araştırılması yapılmadan mutlak tarım arazisinin amaç dışı kullanımına izin verildiği, bu nedenle dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.
Bölge İdare Mahkemesi kararının özeti: … Bölge İdare Mahkemesi … İdare Dava Dairesince; davalı idarenin ve davalı yanında müdahilin istinaf başvurularının reddine karar verilmiştir.

TEMYİZ_EDENLERİN_İDDİALARI : Davalı idare tarafından, 5403 sayılı Kanun'un 13. maddesinde, Bakanlık ve Valilikler tarafından hangi sınıf arazilerin tarım dışı amaçlı kullanılmak üzere izinlendirileceğinin hüküm altına alındığı, izin yazısında 97 nolu parselin bulunmadığı, 1/25.000 ölçekli İl Çevre Düzeni planında belirlenmiş bir Küçük Sanayi Sitesi olsa da şehir merkezi içerisinde kalması sebebi ile alternatif alan olarak değerlendirilemeyeceği kararına varıldığı, yine Şarköy Belediye Başkanlığı'na ait … tarihli ve … sayılı yazıda 1/1000 ölçekli uygulama imar planı ve 1/5000 ölçekli nazım imar planı içinde Küçük Sanayi Sitesi için alternatif alan olmadığının belirtildiği, dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı ileri sürülmektedir.
Davalı idare yanında müdahil tarafından, tesis edilen tüm işlemlerin hukuka uygun olduğu, başka bir alternatif alan olmadığının tespit edildiği ileri sürülmektedir.

KARŞI_TARAFIN_SAVUNMASI : Davacı tarafından savunma verilmemiştir.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ : …
DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin reddi gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Onuncu Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 17. maddesinin 2. fıkrası uyarınca davacı yanında müdahilin duruşma istemi yerinde görülmeyerek gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE :
MADDİ OLAY :
Dava dosyasının incelenmesinden,
1- S.S. … Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi tarafından, Tekirdağ ili, Şarköy ilçesi, … Mahallesinde bulunan, … ada, …, …, …, .., …, .. ve … parsel numaralı, mutlak tarım arazisi ve özel ürün arazisi vasıflı taşınmazlar üzerinde Küçük Sanayi Sitesinin yapılmasının planlandığı, bu kapsamda bahse konu toplam 86.258,00 m² alan ile ilgili tarım dışı amaçlı kullanıma yönelik yapılan görüş talebi üzerine … tarih ve … sayılı Toprak Koruma Kurulu kararı ile; … parsel no'lu taşınmazın fiilen zeytinlik olması sebebiyle ilgili mevzuat gereğince değerlendirilmesine, …, …, …, …, … ve … parsel no'lu taşınmazların ise istenilen Küçük Sanayi Sitesi amacıyla kullanılmasına, ilgili kurumdan kamu yararı kararı alınmasına, Küçük Sanayi Sitesine ana ve tali yollardan ulaşımın sağlanması sırasında kesinlikle zeytinlik alanların kullanılmamasına, DSİ görüşü de dikkate alınarak 1/25000 ölçekli İl Çevre Düzeni Planında belirlenmiş bir Küçük Sanayi Sitesi (KSS) alanı olsa da şehir merkezi içerisinde kalması sebebiyle alternatif alan olarak değerlendirilmemesine oy çokluğuyla olumlu görüş verilmesine ve bu olumlu görüşün Bakanlık görüşüne sunulmasına karar verildiği,
2- Anılan karar gereğince Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile; yapılan inceleme sonucunda alternatif alan araştırmasının etüd raporunda veya Toprak Koruma Kurulu marifetiyle yapılması gerektiği, ancak … tarih ve … sayılı Toprak Koruma Kurulu kararındaki ifadeden çevre arazilerin söz konusu araziye alternatif alan olup olmadığının anlaşılamadığı belirtilerek dosyanın iade edildiği,
3- Bunun üzerine Toprak Koruma Kurulunun … tarih ve … sayılı kararı ile; mahallinde inceleme yapıldığı ve yapılan değerlendirme sonucunda tekrar alternatif alan araştırması yapılmasına oy birliğiyle karar verildiği, … tarih ve … sayılı karar ile de; talebin, bulunduğu mahalde yapılan incelemeler sonucunda başka alternatif alan olmadığı tespit edildiği, konunun Kurul gündeminde değerlendirilerek oy çokluğuyla olumlu görüş verilmesine ve bu olumlu görüşün Bakanlık görüşüne sunulmasına karar verildiği,
4- Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile; dosyanın incelenmesi sonucunda Toprak Koruma Kurulunda TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası temsilcisi ve Tekirdağ Ziraat Odası Başkanlığının temsilcilerinin karşı oy gerekçesinde, "alternatif alan olarak yer belirlenmesine karşın dikkate alınmadığı"nın belirtildiği, bu nedenle şerhteki gerekçeler dikkate alınarak alternatif arazi ile ilgili araştırmanın yeniden yapılması gerektiği belirtilerek dosyanın tekrar iade edildiği,
5- Toprak Koruma Kurulunun … tarih ve … sayılı kararı ile; anılan yazıya istinaden yeniden yerinde inceleme yapan Kurul üyelerinin bilgilendirmeleri doğrultusunda yapılan değerlendirme sonucunda, Ziraat Mühendisleri Odası Temsilcisi Kurul üyesinin önerdiği alternatif alanın talep sahasının kuzeybatısında, Şarköy-Yeniköy Mahallesi karayolunun solunda yer aldığı, başvuru alanından daha az eğime sahip olduğu, talep sahasının ise eğiminin alternatif alandan daha fazla olması sebebiyle yüzey akışı ile birlikte erezyona maruz kaldığı, alternatif alan olarak önerilen alanın eğiminin az olması sebebiyle arazi sınıfı ve toprak yapısının daha yüksek potansiyelde olduğu, ilçe merkezine başvuru alanından daha uzak bir konumda kaldığı ve yakınlarında yapılaşma bulunmadığının değerlendirildiği, alternatif alan değerlendirmesi sonucunda talep alanının yakın çevresinde başka alternatif alan olmadığının tespit edildiği, konunun Kurul gündeminde değerlendirilerek oy çokluğuyla olumlu görüş verilmesine ve bu olumlu görüşün Bakanlık görüşüne sunulmasına karar verildiği,
6- Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı dava konusu işlemiyle, yapılan değerlendirme sonucunda 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu'nun 13. maddesi gereğince toprak koruma kurulunca uygun görülen 83.204,00 m² arazinin, çevresindeki tarım arazilerine zarar vermeyecek tedbirlerin alınması ve İl Müdürlüğünün hazırlattırmış olduğu toprak koruma projesinin uygulanması şartıyla "… Küçük Sanayi Sitesi" yapılmasının uygun görülmesine karar verilerek tarım dışı amaçla kullanılmasının uygun bulunması üzerine bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmaktadır.
Öte yandan; uyuşmazlığa konu taşınmazlarda Küçük Sanayi Sitesi kurulmasına yönelik kamu yararı kararı verilmesi istemiyle Şarköy Belediye Başkanlığınca Tekirdağ Valiliği'ne yapılan başvuru üzerine adı geçen Valilikçe oluşturulan komisyon marifetiyle mahallinde gerçekleştirilen incelemeler sonucunda, Küçük Sanayi Sitesi kurulacak alanın, insan, toplum ve çevre ilişkilerinde dengeyi bozucu nitelikte olmayacağı ve toplumsal kayıplar bakımından toplum aleyhine sonuçlar doğurmayacağı kanaatine varıldığı belirtilerek 11/05/2015 tarihinde kamu yararı kararı verildiği görülmektedir.

İLGİLİ MEVZUAT:
5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu'nun "Amaç" başlıklı 1. maddesinde, "Bu Kanunun amacı; toprağın korunması, geliştirilmesi, tarım arazilerinin sınıflandırılması, asgari tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerinin belirlenmesi ve bölünmelerinin önlenmesi, tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazilerin çevre öncelikli sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak planlı kullanımını sağlayacak usul ve esasları belirlemektir." hükmüne; "Tanımlar" başlıklı 3. maddesinde, "...e) Mutlak tarım arazisi: Bitkisel üretimde; toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin kombinasyonu yöre ortalamasında ürün alınabilmesi için sınırlayıcı olmayan, topografik sınırlamaları yok veya çok az olan; ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan, hâlihazır tarımsal üretimde kullanılan veya bu amaçla kullanıma elverişli olan arazileri; f) Özel ürün arazisi: Mutlak tarım arazileri dışında kalan, toprak ve topografik sınırlamaları nedeniyle yöreye adapte olmuş bitki türlerinin tamamının tarımının yapılamadığı ancak özel bitkisel ürünlerin yetiştiriciliği ile su ürünleri yetiştiriciliğinin ve avcılığının yapılabildiği, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan arazileri ifade eder." hükmüne; "Tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı" başlıklı 13. maddesinde ise, "Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarım arazileri ile sulu tarım arazileri tarımsal üretim amacı dışında kullanılamaz. Ancak, alternatif alan bulunmaması ve Kurulun uygun görmesi şartıyla;
...
d) Bakanlıklarca kamu yararı kararı alınmış plân ve yatırımlar,
...
İçin bu arazilerin amaç dışı kullanım taleplerine, toprak koruma projelerine uyulması kaydı ile Bakanlık tarafından izin verilebilir. Bakanlık bu yetkisini valiliklere devredebilir.
Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarım arazileri ile sulu tarım arazileri dışında kalan tarım arazileri; toprak koruma projelerine uyulması kaydı ile valilikler tarafından tarım dışı kullanımlara tahsis edilebilir.
Tarımsal amaçlı yapılar için, projesine uyulması şartıyla ihtiyaç duyulan miktarda her sınıf ve özellikteki tarım arazisi valilik izni ile kullanılır.

Birinci fıkranın (c) ve (ç) bentleri kapsamında izin alan işletmeciler, faaliyetlerini çevre ve tarım arazilerine zarar vermeyecek şekilde yürütmekle ve kendilerine tahsis edilen yerleri tahsis süresi bitiminde eski vasfına getirmekle yükümlüdürler.
Bu madde kapsamında valiliklerce verilen kararlara yapılan itirazlar, Bakanlık tarafından değerlendirilerek karara bağlanır.
Tarım arazilerinin korunması ve amaç dışı kullanımına dair uygulamaların usûl ve esasları yönetmelikle düzenlenir." hükmüne yer verilmiştir.
Dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte yürürlükte olan Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Arazi Toplulaştırılmasına İlişkin Tüzük'ün 8. maddesinin 1. fıkrasında ise, "Her ölçekteki imar ve çevre düzeni planlarının yapılması ve değiştirilmesinde tarım arazilerinin tarım dışı amaçlı faaliyetlere ayrılmasına Kurulun uygun görüşü alınarak Bakanlık veya valiliklerce izin verilebilir." kuralına yer verilmiştir.
Anılan Kanun'a dayanılarak çıkartılan ve dava konusu işlem tarihinde yürürlükte bulunan, "Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Arazi Toplulaştırmasına İlişkin Tüzük"ün 4. maddesinde, kamu yararı kararının, Bakanlıklarca yatırım programına alınmış yatırımlar ile insan, toplum ve çevre ilişkilerinde dengeyi bozucu nitelikte olmayan, ekonomik, ekolojik ve toplumsal kayıplar bakımından toplum aleyhine sonuçlar doğurmayan, kişiler ve toplum yararı birlikte gözetilerek ilgili bakanlık veya açıkça yetki verilen birimler tarafından alınan kararı
ifade edeceği düzenlenmiş; 8. maddesinin 1. fıkrasında ise, "Her ölçekteki imar ve çevre düzeni planlarının yapılması ve değiştirilmesinde tarım arazilerinin tarım dışı amaçlı faaliyetlere ayrılmasına Kurulun uygun görüşü alınarak Bakanlık veya valiliklerce izin verilebilir." kuralına yer verilmiştir.
HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinin değerlendirilmesinden, 5403 sayılı Kanun ile ülkemiz açısından kıt bir kaynak olan tarım arazilerinin verimli, dengeli ve ekonomik olarak değerlendirilmesi amaçlanarak, tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı için birden çok koşulun bir arada bulunmasının öngörüldüğü, bu bağlamda; mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarım arazileri ile sulu tarım arazilerinin tarımsal üretim amacı dışında kullanılamayacağı, ancak alternatif alan bulunmaması ve sayma suretiyle belirtilen şartların bulunması durumunda; Toprak Koruma Kurulunun uygun görüşü üzerine, Tarım ve Orman Bakanlığınca veya Valiliklerce izin verileceği, belirtilen izin alındıktan sonra imar planı veya imar planı değişikliği yapılarak tarım arazilerinin tarım dışı amaçla tahsis edilebileceği anlaşılmaktadır.
Uyuşmazlıkta, dava konusu alanın tarım dışı kullanımında kamu yararı bulunduğuna ilişkin olarak usulüne uygun kamu yararı kararı alındığı, tarımsal bütünlüğün korunması bakımından toprak koruma projesi hazırlatıldığı, Toprak Koruma Kurulunca davacı Oda tarafından önerilen alanın incelendiği ve bu alanın dava konusu alana alternatif olamayacağının somut olarak tespit edildiği, bununla birlikte dava konusu alana alternatif olabilecek diğer alanların da araştırıldığı, dolayısıyla bir tarım arazisinin tarım dışı amaçla kullanımına yönelik olarak 5403 sayılı Kanun'un 13. maddesinde öngörülen koşulların somut olayda gerçekleştiği görülmektedir.
Bu nedenle, Tekirdağ ili, Şarköy ilçesi, … Mahallesinde bulunan … ada, …, …, …, …, … ve … sayılı parsellerde yer alan toplam 83.204,00 m² yüzölçümlü taşınmazların tarım dışı amaçla kullanılmasının uygun bulunmasına ilişkin işlemde hukuka aykırılık, anılan işlemin iptali yönündeki karara karşı yapılan istinaf başvurularının reddine ilişkin temyize konu … Bölge İdare Mahkemesi … İdare Dava Dairesi kararında ise hukuki isabet bulunmamaktadır.

KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1. Davalı idarenin ve davalı idare yanında müdahilin temyiz istemlerinin KABULÜNE,
2. Dava konusu işlemin iptaline ilişkin … İdare Mahkemesi kararına yönelik olarak yapılan istinaf başvurularının reddi yolundaki temyize konu … Bölge İdare Mahkemesi … İdare Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Yeniden bir karar verilmek üzere dosyanın … Bölge İdare Mahkemesi … İdare Dava Dairesine gönderilmesine, 10/02/2022 tarihinde oy çokluğuyla kesin olarak karar verildi.

(X) - KARŞI OY :
Bölge idare mahkemelerinin nihai kararlarının temyizen bozulması, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 49. maddesinde yer alan sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür.
Temyizen incelenen karar usul ve hukuka uygun olup, dilekçelerde ileri sürülen temyiz nedenleri kararın bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmediğinden Bölge İdare Mahkemesi kararının onanması gerektiği oyuyla Daire kararına katılmıyorum.

(XX) - KARŞI OY :
Uyuşmazlıkta, dava konusu işlemin dayanağını oluşturan 5403 sayılı Kanun'un temel amacının toprağın korunması olduğu ve bu Kanun'un 13. maddesi kapsamında verilen tarım dışı kullanım izinlerinin de öncelikle, arazilerin tarımsal niteliği ve bu araziye kıyasla tarımsal niteliği daha düşük olan başka alternatif alanların bulunup bulunmaması açısından değerlendirilmesi gerektiği dikkate alındığında, Mahkemece; planlanan küçük sanayi sitesi için öncelikle ne kadar büyüklükte bir alana ihtiyaç olduğu, taşınmazların ilgili süreçte tarımsal niteliği korunacak alanlar arasında bulunup bulunmadığı, tarımsal niteliği dava konusu alandan daha düşük olan alternatif olabilecek alan olup olmadığı hususları gerekçeleriyle birlikte açıkça ortaya konulacak biçimde mahallinde ve alternatif olarak tespit edilecek alan veya alanlarda keşif ve bilirkişi incelemesi yapılmak suretiyle bir karar verilmesi gerekmektedir.
Bu nedenle, eksik inceleme sonucu verildiği görülen İdare Mahkemesi kararına karşı yapılan istinaf başvurularının reddi yolundaki Bölge İdare Mahkemesi kararında bu yönüyle hukuki isabet bulunmadığından, kararın belirtilen gerekçeyle bozulması gerektiği oyuyla Daire kararına gerekçe yönünden katılmıyorum.