Danıştay 6. Daire 2020/10806 Esas 2022/2145 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ALTINCI DAİRE
Esas No : 2020/10806
Karar No : 2022/2145

DAVACI : …

DAVALILAR : 1- …- …
2- … Genel Müdürlüğü - …
VEKİLLERİ : Av. …

DAVANIN KONUSU : “Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu (şehir geçişi) Projesi” kapsamında listede belirtilen taşınmazlar ile üzerlerindeki müştemilatın Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi uyarınca acele kamulaştırılmasına ilişkin 04/03/2020 tarih ve 31058 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 03/03/2020 tarih ve 2196 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının, Rize İli, Hemşin İlçesi, … Mahallesi, … ada, … parsel sayılı taşınmaz yönünden iptali istenilmektedir.

DAVACININ İDDİALARI : Acele kamulaştırma yapılmasını gerektiren olağanüstü hallerin ortaya konulmadığı, üstün kamu yararının ve kamu düzeninin korunmasını gerektiren hallerin açıklanmadığı, acele kamulaştırma yöntemine başvurulmaması halinde kamu düzeninin nasıl bozulacağının ve kamunun uğraması muhtemel zararların ne olduğunun ortaya konulmadığı, iki ay gecikmeyle acele kamulaştırma bedelinin tespiti davasının açıldığı, bu gecikmenin acelelik ihtiyacıyla çeliştiği ve acele ihtiyaç olmadığına işaret ettiği, Ulaştırma Bakanlığı tarafından Karayolları Genel Müdürlüğüne kamulaştırmaya başlaması için iki yıl öncesinden onay verildiği halde harekete geçilmediği, mülkiyet hakkı ile sınırlandırılması arasındaki dengenin gerekçe gösterilmeden zedelendiği, Hemşin İlçesindeki kamulaştırma işlemlerine karşı açılan davalarda Mahkemelerce yürütmeyi durdurma ve iptal kararlarının verildiği, davaya konu taşınmazın yapılacak yol ile ilgisinin olmadığı ve yoldan içeride kaldığı, yol projesinin 2012 yılında yayımlandığı, projenin çevresel etkilerinin değerlendirilmediği ileri sürmektedir.

DAVALILARIN SAVUNMASI: Davaya konu taşınmazın Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu şehir geçişi yol yapım ve emniyet sahası içerisinde kaldığı, bir an evvel yol yapım çalışmalarının tamamlanması gerektiği, olağan kamulaştırmanın uzun zaman aldığı, dolayısıyla çalışmaların kesimler halinde ve aralıklı olarak sürdürüldüğü ve yol yapım bütünlüğünün sağlanamadığı, yol projesinin önemi ve özelliğini kaybetmemesi, gecikme nedeniyle kamunun uğraması muhtemel kayıplarının önlenmesi için acele kamulaştırma kararı alınmasının gerektiği ve kamu hizmetinin gereği olduğu, projelendirmede önceliğin trafik güvenliğinin, yani can ve mal güvenliğinin sağlanması olduğu, olağan kamulaştırma yönteminin projenin yapımını sekteye uğratacağı, büyük gecikmelere sebebiyet vereceği, söz konusu gecikmenin kamu kaynaklarının zayi olması anlamına geleceği savunulmaktadır.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ…'IN DÜŞÜNCESİ: Dava konusu işlemin iptaline karar verilmesi gerektiği düşünülmektedir.

DANIŞTAY SAVCISI …'IN DÜŞÜNCESİ: Dava, “Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu (şehir geçişi) Projesi” kapsamında ekli krokiyle listede güzergahı, bulunduğu yer ve ada/parsel numaraları gösterilen taşınmazlar ile üzerlerindeki müştemilatın Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi uyarınca acele kamulaştırılmasına ilişkin 04/03/2020 günlü, 31058 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 03/03/2020 günlü, 2196 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının, Rize İli, Hemşin İlçesi … Mahallesi, … ada, … parsel sayılı taşınmaza ilişkin kısmının iptali istemiyle açılmıştır.
Anayasa'nın 13. ve 35. madde hükümleri uyarınca mülkiyet hakkının kamu yararı amacıyla Anayasa'ya uygun olarak yasayla sınırlandırılması mümkündür. Ancak buna ilişkin düzenlemeler öncelikle kamu yararına dayanmalıdır.Ülkemizin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Ek 1 Nolu Protokolüyle de mülkiyet hakkı bir insan hakkı olarak kabul edilmiş ve bu hakkın orantılılık ilkesi çerçevesinde kamu yararı gözetilerek sınırlandırılabileceği ifade edilmiştir. Buna göre, bir taşınmaz üzerindeki mülkiyet hakkının kamulaştırma yolu ile kaldırılması (mülkiyetin el değiştirmesi) kamu yararının karşılanması zorunluluğunun özel mülkiyet hakkının korunmasından üstün tutulması şartına bağlıdır. Bu çerçevede, 2942 sayılı Yasanın 27. maddesi incelendiğinde, kamulaştırma işlemlerinde öngörülen yöntemlerin bir kısmının uygulanmayarak taşınmaza acele el konulabilmesi yolu istisnai olarak başvurulabilecek bir yöntem olarak düzenlendiğinden, madde hükmü ile üç durumda acele kamulaştırma yolu ile taşınmaza el konulmasına olanak tanınmıştır. Bu koşullardan ikisi Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya özel kanunlarda öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olması halleri şeklinde açıkça sayılmak suretiyle üstün kamu yararının ve kamu düzeninin korunmasının gerçekleştirilmesi amacıyla acele kamulaştırma yoluna gidilebileceği belirtilmiştir. Bu kapsamda üçüncü koşul olan aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar verilebilmesi için de kamu yararı ve kamu düzenine ilişkin olma halinin maddede yer alan diğer iki koşula paralel nitelik taşıması gerekmektedir.
Dosyanın incelenmesinden, Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu(Şehir Geçişi) projesi kapsamında yol yapım ve emniyet sahası olarak ihtiyaç duyulan, Rize İli, Hemşin İlçesi, …mahallesi sınırı içerisine rastlayan ve aralarında uyuşmazlığa konu taşınmazın da bulunduğu taşınmazlara ilişkin olarak, Karayolları Genel Müdürlüğünün … günlü, … sayılı kararı ile onaylı imar planı bulunması nedeniyle kamu yararı kararı alınmasına gerek olmadığından kamulaştırma işlemlerine başlanılmasına karar verildiği, yol yapım çalışmalarının gecikmeksizin tamamlanması amacıyla dava konusu acele kamulaştırma kararının alındığı, …(…) … Asliye Hukuk Mahkemesinin … günlü, E:…, K:… sayılı kararıyla taşınmaza acele el konulmasına karar verildiği anlaşılmaktadır.
Davacı tarafından, acele kamulaştırma kararlarına karşı açılan davalar olduğu öne sürüldüğünden, UYAP üzerinden yapılan araştırmada, Rize İli, Hemşin ilçesinde ikamet eden şahıslar tarafından, Hemşin Karayolları Kent İçi Geçişine ait 1/5000 ölçekli nazım imar planı ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planı değişikliklerinin onaylanması yolundaki …. günlü, …sayılı Hemşin Belediye Meclis kararının da iptali istemiyle açılan davada, … Bölge İdare Mahkemesi … İdari Dava Dairesinin … günlü, E:…, K:… sayılı kararıyla davanın reddi yolundaki … İdare Mahkemesinin … günlü, E:…, K:… sayılı kararının kaldırılarak dava konusu işlemlerin iptaline karar verildiği anlaşılmakla, 13/04/2021 tarihli istem yazısı ile anılan mahkeme kararına konu imar planları kapsamında uyuşmazlığa konu ... ada, ... parsel sayılı taşınmazın da yer alıp almadığının sorulması üzerine Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından verilen 17/05/2021 tarihli cevapta, … ada, … sayılı parselin … günlü, … ve … sayılı meclis kararına dayanılarak hazırlanan imar planları kapsamında olduğu belirtilmiştir. Diğer taraftan, kamulaştırma işlemlerine başlanılması yolundaki 30/04/2018 tarihli Karayolları Genel Müdürlüğü kararının onaylı imar planına dayanılarak alındığı, davalı idarenin cevabında belirtilen 06/09/2019 tarihli meclis kararının ise işlem tarihinden sonrasına ilişkin olduğu anlaşılmakla anılan meclis kararına dayanılarak hazırlanan planların kamulaştırma kararının dayanağı olmadığı sonucuna varılmıştır.
Olayda, Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu(Şehir Geçişi) projesinin Hemşin şehir geçişi kesiminin yapımının tamamlanarak yolun biran önce bitirilmesi ve faaliyete geçebilmesi amacıyla güzergahta kalan taşınmazların kamulaştırılmasında kamu yararı bulunmakta ise de; söz konusu projenin öngörülen sürede tamamlanabilmesi amacının uyuşmazlığa konu taşınmazın acele kamulaştırılmasına gerekçe teşkil etmeyeceği, 2942 sayılı Yasanın 27. maddesinde öngörülen acele kamulaştırma prosedürünün uygulanabilmesi için gerekli olan olağanüstü durumların ve bu yönteme başvurulması ile amaçlanan kamu yararının somut olarak ortaya konulamadığı sonucuna varıldığından, dava konusu işlemde mevzuata ve hukuka uyarlık görülmemiştir.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu 03/03/2020 günlü, 2196 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının uyuşmazlığa konu taşınmaza yönelik olarak iptaline karar verilmesi gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince, Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY:
Hemşin Belediye Meclisinin .. günlü, … sayılı kararıyla, Hemşin Karayolları Kent İçi Geçişine ait 1/5000 ölçekli nazım imar planı ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planı değişikliklerinin onaylanmasına karar verilmiştir.
Hemşin Belediye Meclisinin … tarih ve … sayılı kararıyla, Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu (şehir geçişi) Projesi kamulaştırma planına göre ilgili kısım için 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı değişikliğinin onaylanmasına karar verilmiştir.
Karayolları 10. Bölge Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısıyla, Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu (şehir geçişi) Projesi” kapsamında ihtiyaç duyulan taşınmazların kamulaştırılması hususu Karayolları Genel Müdürlüğünden talep edilmiştir.
Karayolları Genel Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısıyla; kamulaştırma talep edilen bölgeye ait onaylı imar planı bulunduğundan kamu yararı kararı alınmasına gerek olmadığı ve 2942 sayılı Kanunun 6. maddesinin son paragrafına göre kamulaştırma işlemlerine başlanılmasına dair onay alınmıştır.
Hemşin Belediye Meclisinin … tarih ve …ve … sayılı kararlarıyla, 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planının onaylanmasına karar verilmiştir.
Dava konusu 03/03/2020 tarih ve 2196 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile “Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu (şehir geçişi) Projesi” kapsamında davacıya ait taşınmazın da aralarında bulunduğu taşınmazların, Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından 2942 sayılı Kanunun 27. maddesine istinaden acele kamulaştırılmasına karar verilmiştir.
Bakılan dava, bu acele kamulaştırma kararının davacıya ait taşınmaz yönünden iptali istemiyle açılmıştır.
Karayolları Genel Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısında; davaya konu acele kamulaştırma kararının dayanağının Hemşin Belediye Meclisinin … tarihli … ve … sayılı kararlarıyla onaylanan 1/5000 ölçekli ve 1/1000 ölçekli imar planları olduğu belirtilmiştir.

İLGİLİ MEVZUAT:
Anayasanın 35. maddesinde: "Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz." hükmü yer almaktadır.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 3. maddesinin birinci fıkrasında, idarelerin kanunlarla yapmak yükümlülüğünde bulundukları kamu hizmetlerinin veya teşebbüslerinin yürütülmesi için gerekli olan taşınmaz malları, kaynakları ve irtifak haklarını; bedellerini ödemek suretiyle kamulaştırma yapabilecekleri düzenlenmiş; aynı Kanunun 6. maddesinin son fıkrasında da, onaylı imar planına veya ilgili bakanlıklarca onaylı özel plan ve projesine göre yapılacak hizmetler için kamu yararı kararı alınmasına gerek olmaksızın yetkili icra organınca kamulaştırma işlemine başlanıldığını gösteren bir kararın alınması yeterli görülmüştür.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesinde ise, 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın 10. madde esasları dairesinde ve 15. madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına 10. maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabileceği, mahkemece verilen taşınmaz mala el koyma kararının tapu müdürlüğüne bildirileceği, taşınmaz malın başkasına devir, ferağ veya temlikinin yapılamayacağı hükmünün tapu kütüğüne şerh edilleceği, el koyma kararından sonra taşınmaz malın 20. madde uyarınca boşaltılacağı, bu Kanunun 3. maddesinin 2. fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda yatırılacak miktar, ödenecek ilk taksit bedeli olduğu düzenlemesine yer verilmiştir.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Usul Yönünden:
Davanın süresinde açılmadığı iddiası ile ilgili olarak;
Uyuşmazlıkta, dava konusu Cumhurbaşkanı Kararının davacıya tebliğ edildiğine dair belgenin dosyaya sunulmadığı görüldüğünden, davacı tarafından öğrenme tarihi üzerine altmış günlük genel dava açma süresi içinde dava açılmakla, davalı idarelerin davada süre aşımı bulunduğu yönündeki itirazları yerinde görülmemiştir.
Esas Yönünden:
Anayasa’nın 35. maddesinin ikinci fıkrasında mülkiyet hakkının ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabileceği belirtilmek suretiyle mülkiyet hakkına yönelik müdahalelerin Kanunda öngörülmesi gereği ifade edilmiştir.
2942 sayılı Kanunun 6. maddesi uyarınca onaylı imar planına veya ilgili bakanlıklarca onaylı özel plan ve projesine göre yapılacak hizmetler için kamu yararı kararı alınmasına gerek bulunmamakta olup, yetkili icra organı tarafından kamulaştırma işlemine başlanıldığını gösteren bir karar alınması yeterli görülmüştür.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanunun 27. maddesi incelendiğinde ise, acele kamulaştırma usulünün olağanüstü bir kamulaştırma usulü olarak öngörüldüğü, istisnai durumlarda uygulanacak bir yöntem olduğu, bu yöntemin uygulanmasının gerekçesi olarak olağan kamulaştırma gerekçeleri dışında aceleliğin varlığına işaret eden kamulaştırma şartlarının ortaya konulması gerektiği açıktır.
Dosyanın incelenmesinden; Karayolları 10. Bölge Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısıyla, Hemşin-Çamlıhemşin İl Yolu (şehir geçişi) Projesi” kapsamında ihtiyaç duyulan taşınmazların kamulaştırılması hususu Karayolları Genel Müdürlüğünden talep edildiği, Karayolları Genel Müdürlüğünün … tarih ve …sayılı yazısıyla; kamulaştırma talep edilen bölgeye ait onaylı imar planı bulunduğundan kamu yararı kararı alınmasına gerek olmadığı ve 2942 sayılı Kanunun 6. maddesinin son paragrafına göre kamulaştırma işlemlerine başlanılmasına onay verildiği, davalı idare tarafından … günlü, ... ve ... sayılı meclis kararı ile onaylanan imar planlarına dayanılarak dava konusu acele kamulaştırma kararının alındığının belirtildiği, Hemşin Karayolları Kent İçi Geçişine ait 1/5000 ölçekli nazım imar planı ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planı değişikliklerinin onaylanması yolundaki … günlü, … sayılı Hemşin Belediye Meclis kararının iptali istemiyle açılan davada, …Bölge İdare Mahkemesi … İdari Dava Dairesinin … günlü, E:…, K:… sayılı kararıyla davanın reddi yolundaki … İdare Mahkemesinin … günlü, E:…, K:… sayılı kararının kaldırılarak dava konusu işlemlerin iptaline karar verildiği, Rize İli, Hemşin İlçesi, 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planının onaylanmasına dair Hemşin Belediye Meclisinin … tarihli, … ve … sayılı kararlarının iptali istemiyle açılan davada, … İdare Mahkemesince, yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda düzenlenen bilirkişi raporunda özetle; davaya konu imar planlarının üst ölçekli plan hüküm, strateji ve öngörülerine uygun olmadığı ve planların kademeli birlikteliğine aykırı olduğu, arazi kullanım örüntüsünün Çevre Düzeni Planı arazi kullanım şemasına uymadığı, Çevre Düzeni Planında yapılaşma dışı tutulan bazı alanların yapılaşmaya konu edildiği, davaya konu imar planlarında alansal kullanımlar açısından Çevre Düzeni Planı hükümlerine aykırılıklar bulunduğu, 2014 yılı onaylı imar planlarındaki yargı kararının iptal gerekçelerinden olan yapı ve nüfus yoğunluğu öngörüsünün davaya konu imar planlarında daha da artırıldığı, planda yeterli sosyal ve teknik alt yapı alanlarının ayrılmadığı, Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliğinin Ek-2 tablosunda belirtilen standartların bütünüyle karşılanmadığı, kişi başına düşen inşaat alanı miktarının fazla belirlenmesi suretiyle yapı yoğunluğunun artırıldığı, bunun sonucunda zaten yetersiz olan sosyal donatı ve teknik alt yapı alanlarının iyice yetersiz kalması sonucunu doğuracağı, dava konusu planların plansız durumu teşvik etmekte olduğu, imar mevzuatı ile belirlenen çekme mesafeleri dışında işlem tesis edilebilmesinin önünün açıldığı, yerleşimin ana omurgası olarak 20 m en kesidi ile başlayan yolun kent içerisinde önce 16 m takiben ise 10 m keside düştüğü, bu durumun yol sürekliliğini bozduğu, 2014 yılı onaylı planlarındaki nüfus, işgücü, sektörel analizler konusundaki eksiklikler ile üst ölçekli plan hükümlerine aykırılıkların dava konusu planlarda aynen devam ettirildiği, 2014 yılı planına göre yapı yoğunluklarının daha da artırıldığı, kişi başına düşen 90 m² inşaat alanının yöre halkı için gerekli olduğu yargısı ile 2014 yılı nüfus ve yapı yoğunluğu değerlerinin aşılmaya çalışıldığı, bu yönüyle davaya konu imar planlarının 2014 yılı imar planlarını iptal eden ilgili Mahkeme kararının iptal gerekçelerini karşılamaktan uzak olduğu, davaya konu planların şehircilik ilkelerine, planlama esaslarına, imar mevzuatına, üst ölçekli plan hükümlerine ve kamu yararına aykırı olduğunun belirtildiği, anılan bilirkişi raporu esas alınmak suretiyle, planlama teknikleri açısından eksik ve yetersiz olduğu ve güncel analiz ve sentez çalışmalarına dayanmadığı, sosyal-teknik altyapı alanlarının standartların çok altında olduğu ve mevzuata uygun şekilde kullanıma ayrılmadığı, planların kademeli birlikteliği ilkesine aykırı olarak üst ölçekli çevre düzeni planı ana ilkeleri ve kararları ile eşgüdümlü olmadığı anlaşılan dava konusu imar planlarında imar mevzuatına, şehircilik ilkeleri ve planlama esasları ile kamu yararına uygunluk bulunmadığı gerekçesiyle … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararıyla dava konusu işlemlerin iptaline karar verildiği, karara karşı istinaf yoluna başvurulduğu ve yargılamanın devam ettiği görülmektedir.
Bu durumda; dava konusu acele kamulaştırma işleminin dayanağı olan Hemşin Belediye Meclisinin .. tarihli … ve … sayılı kararlarıyla onaylanan 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planının iptali istemiyle açılan davada, … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararıyla anılan imar planlarının iptaline karar verildiği dikkate alındığında, dava konusu acele kamulaştırma işleminin dayanağının kalmadığı açık olduğundan, dava konusu işlemde hukuka uyarlık görülmemiştir.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1.Dava konusu işlemin uyuşmazlığa konu parsele ilişkin kısmının İPTALİNE,
2.Ayrıntısı aşağıda gösterilen ve davacı tarafından yapılan toplam …-TL yargılama giderinin davalı idarelerden alınarak davacıya verilmesine,
3.Varsa posta avansından artan tutarın kararın kesinleşmesinden sonra davacıya iadesine,
4.2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 20/A-2-(g) maddesi uyarınca, kararın tebliğinden itibaren 15 gün içerisinde Danıştay İdari Dava Dava Daireleri Kuruluna temyiz yolu açık olmak üzere, 23/02/2022 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.