Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 2021/8880 Esas 2022/510 Karar Sayılı İlamı

Mahkemesi :Asliye Hukuk (İş) Mahkemesi

Dava, rücuan tazminat istemine ilişkindir.
Mahkemece, bozma sonrası ilamında belirtildiği şekilde davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Hükmün, davacı Kurum ve davalılardan ... İnşaat San. ve Tur. A.Ş. vekilleri tarafından temyiz edilmesi üzerine temyiz isteklerinin süresinde olduğu anlaşıldıktan ve Tetkik Hakimi ... tarafından düzenlenen raporla dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra işin gereği düşünüldü ve aşağıdaki karar tespit edildi.
Dava, 31.10.2010 tarihinde meydana gelen iş kazası sonucu vefat eden sigortalının hak sahiplerine bağlanan gelirden oluşan kurum zararının tahsili istemine ilişkin olup, davanın yasal dayanağı 5510 sayılı Yasa'nın 21. maddesidir.
Dairemizin 17.04.2017 günlü bozma ilamında; “Davanın yasal dayanağı 5510 sayılı Yasanın 12 ve 21. maddeleri olup, davada öncelikle halledilmesi gereken sorun, iş kazasına maruz kalan sigortalının işvereni olan ... İnş. San. Tur. A.Ş. ile Karayolları Genel Müdürlüğü arasındaki hukuki ilişkinin niteliğinin, bir başka ifade ile asıl işveren-taşeron ilişkisi olup olmadığının saptanmasıdır.
5510 sayılı Kanunun 12. maddesi hükmüne göre aracı, bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişidir.
Asıl işveren taşeron ilişkisinin varlığı için öncelikle, işin başka bir işverenden alınmış olması, bir başka ifade ile asıl işverenin işverenlik sıfatına devredilen iş dolayısıyla sahip olması, asıl işyeri ya da işyerinden sayılan yerlerde kendi adına işçi çalıştırıyor olması gerekir.
İşin belirli bir bölümünde değil de, tamamının bir bütün halinde, ya da bölümlere ayrılarak başkalarına devredildiği, işten bu yolla tamamen el çekildiği, sigortalı çalıştırılmadığı için işveren sıfatının haiz olunmadığı durumda ise, bunları devralan kişiler alt işveren, devredenler de asıl işveren olarak nitelendirilemeyecektir.
Aracı sıfatının kazanılmasında diğer koşullar ise, asıl işverenden istenilen işin, asıl iş, ya da işyeriyle ilgili işin bir bölümünde veya işyeri eklentilerinde alınmış olması ve bu işte işi alanın kendi işçilerinin çalıştırılması ve bu nedenle de işveren sıfatına sahip olunmasıdır.
Asıl işveren ile alt işveren arasında yapılan sözleşme ile iş kazası veya meslek hastalığına bağlı sorumluluğun alt işverene ait olduğunun kararlaştırılması ya da anahtar teslim iş olduğu ibaresinin konulmuş olması; bu sözleşmenin tarafı olmayan Kurumu bağlamaz.
İşin bütünü başka bir işverene bırakıldığında, madde anlamında bir alt işverenlik, dolayısıyla dayanışmalı sorumluluk söz konusu olmayacaktır. Benzer şekilde, işveren kendisi sigortalı çalıştırmaksızın işi bölerek, ihale suretiyle farklı kişilere vermişse, iş sahibi (ihale makamı), asıl işveren olmayacağından, alt-asıl işveren ilişkisi de bulunmayacaktır. Burada önemli olan yön “devir” olgusudur. Devirden amaçlanan, yapılmakta olan işin, bölüm ve eklentilerinden tamamen bağımsız bir sonuç elde etmeye yönelik, işi alana bağımsız bir işveren kimliği kazandıracak bir işin devridir. Diğer iş yerlerinde sigortalı çalıştırması nedeniyle “işveren” sıfatına sahip olan kişi, devredilen iş dolayısıyla işverenlik sıfatına sahip olmadığı için asıl işveren olarak sorumlu tutulamayacaktır. Aynı şekilde, işi alan kişinin de işverenlik sıfatını, alınan işte ve o iş nedeniyle sigortalı çalıştırması sonucunda kazanmış olması aranacaktır. Alınan işte sigortalı çalıştırmayıp, tek başına işi yürüten kişi alt işveren olarak nitelendirilemeyecektir. Bu kimsenin diğer bir takım iş yerlerinde çalıştırdığı sigortalılar nedeniyle kazandığı işverenlik sıfatının sonuca etkisi ise bulunmamaktadır.
Alınan iş, işverenin asıl işinin bölüm ve eklentilerindeki işin bir kesimi veya yardımcı işler kapsamında bulunmalıdır. Diğer bir anlatımla, bir işverene ait iş yerindeki üretim sürecine, başka bir işverenin dahil olması durumunda “aracıdan” söz edilebilecektir. Asıl işverenden alınan iş, onun sigortalı çalıştırdığı işe göre ayrı ve bağımsız bir nitelik taşımaktaysa, işi alan kimse alt işveren değil, bağımsız işveren sayılacaktır. Bu noktada belirleyici yön; yapılan işin, diğerinin yardımcı parçası olup olmadığıdır. İş yerindeki üretimle ilgili olmayan ve asıl işin tamamlayıcı niteliğinde bulunmayan bir işin üstlenilmesi durumunda aracıdan söz etme olanağı kalmayacak ve ortada iki bağımsız işveren bulunacaktır.
İşin bütünü başka bir işverene bırakıldığında, iş anahtar teslimi verildiğinde veya işveren kendi iştigal konusu olmayan bir işi kendisi sigortalı çalıştırmaksızın bölerek ihale suretiyle farklı kişilere vermişse, iş sahibi (ihale makamı) Yasanın tanımladığı anlamda asıl işveren olmayacağından, bir alt-üst işveren ilişkisi bulunmayacaktır.
Mahkemece, öncelikle yukarıda belirtilen maddi ve hukuki esaslar çerçevesinde, davaya konu iş kazasının meydana geldiği işyerinde Karayolları Genel Müdürlüğü’nün sigortalı çalıştırıp-çalıştırmadığı, işin tamamından el çekerek, anahtar teslimi şeklinde davalılardan ... İnşaat San. ve Tur. A.Ş.’ye yaptırıp-yaptırmadığı, Karayolları Genel Müdürlüğü’nün asıl işveren sıfatına sahip olup olmadığı hususları ayrıntılı olarak araştırılarak, varsa taraflar arasındaki sözleşmelerin bir sureti celp edilip, Karayolları Genel Müdürlüğü ile ... İnşaat San. ve Tur. A.Ş. arasındaki asıl işveren ve taşeron ilişkisi irdelenerek, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile iş kazasının vuku bulduğu iş kolunda uzman bilirkişi heyetinden; kusur oran ve aidiyeti konusunda yeniden rapor alınarak hüküm kurulmalıdır.” hususlarına işaret edilmiştir.
Mahkemece bozma sonrası hükme esas alınan bilirkişi heyeti kusur raporunda; işveren davalılardan ... İnş.San.Tur.A.Ş.'nin % 50, davalı sürücü ...’ın % 20, kazalı sigortalının % 30 kusurlu oldukları, dava dışı Karayolları Genel Müdürlüğü’nün dava konusu olayın gerçekleştiği iş yerinin ihalesini yapan idare olduğu, olayın gerçekleştiği yerin bakım ve onarım işini anahtar teslimi olarak ihale ettiği, işin yapımı ile çalışan personelinin olmadığı, davalı işveren ile arasında asıl işveren-taşeron ilişkisinin bulunmadığı, davalı işveren ile arasında idare-yüklenici ilişkisinin bulunduğu, dava konusu olayda ölen mağdur ... ile aralarında herhangi bir işçi-işveren ilişkisinin bulunmadığı dikkate alındığında, olayda herhangi bir kusurunun olmadığı sonucuna varıldığı belirtilmişse de, hükmüne uyulan bozma ilamı gereğince, dava dışı Karayolları Genel Müdürlüğü ile davalı işveren şirket arasında, asıl-alt işveren ilişkisinin olup olmadığı noktasında yeterli ve gerekli araştırma irdeleme yapılmadan sonuca gidildiği değerlendirilmektedir.
Dosyadaki kayıt ve belgelerin incelenmesinde, bozma sonrası Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 17.10.2018 günlü yazısı kapsamında, ...-... Otoyolu ...-... kesimi otoyolunun idare ile ... İnş. San. Tur. A.Ş. arasında imzalanan sözleşme ve genel şartnameye göre tamamlandığı, ...-... Otoyolu, ... kesimi inşaatı işinde, Karayolları Genel Müdürlüğü’nce inşaat mühendisi ...’un anılan tarihte kontrol şefliği görevini yürüttüğünün belirtildiği, yine Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 06.03.2019 günlü yazısı Ek’inde; “...-... Kesimi Otoyolu” ile ilgili olarak 02.04.2001 tarih ve 710-1309 Genel Müdürlük olurunun dosyaya sunulduğu bu meyanda, kaza tarihini kapsar şekilde dava dışı Karayolları Genel Müdürlüğü ile ... İnş. San. Tur. A.Ş. arasında asıl işveren alt işveren ilişkisinin olup olmadığı yapılan işe ilişkin tüm kayıt ve belgeler ayrıntılı bir şekilde irdelenerek belirlenmelidir.
Kabule göre de; Mahkemece verilen ilk hükmü temyiz etmeyen davalılar ... Sigorta A.Ş. ve davalı ... yönünden davacı Kurum lehine oluşan usuli kazanılmış hak gözetilmelidir.
Mahkemece, bu maddi ve hukuki olgular göz ardı edilerek, eksik araştırma ve inceleme sonucu, yazılı şekilde hüküm kurulması, usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.
O halde, davacı Kurum ve davalılardan ... İnş. San. Tur. A.Ş. vekillerinin bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve hüküm bozulmalıdır.
SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle temyiz edilen hükmün BOZULMASINA, peşin yatırılan harcın istek halinde ilgilisine iadesine, 17/01/2022 gününde oybirliğiyle karar verildi.