Danıştay 6. Daire 2022/394 Esas 2022/3041 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ALTINCI DAİRE
Esas No : 2022/394
Karar No : 2022/3041

TEMYİZ EDEN (DAVACI) : …. Sanayi ve Ticaret A.Ş.
VEKİLİ : Av. Ali …
KARŞI TARAF (DAVALI) : … Valiliği
VEKİLİ : Av. ….

İSTEMİN KONUSU : … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:….sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Bursa İli, Orhaneli İlçesi, …. Mahallesi, …. pafta, … ruhsat numaralı sahanın … hektarlık mevcut ÇED alanında davacı şirket tarafından yapılması planlanan "IV. Grup … Siyenit Ocağı Üretim Yöntemi Değişikliği" projesi kapsamında, 25/11/2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 16. maddesi uyarınca hazırlatılan proje tanıtım dosyası ile davalı idareye e-ÇED sistemi üzerinden yapılan başvuru üzerine, aynı Yönetmelik'in 17. maddesi uyarınca alınan … Bakanlığı …. Bölge Müdürlüğünün … tarih ve E…. sayılı yazısı ile verilen olumsuz görüşe istinaden, projenin mevzuata uygun bulunmadığından bahisle sürecin sonlandırılmasına ilişkin … Valiliği … Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı işleminin iptali istenilmektedir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: Temyize konu kararda; davacı şirket tarafından, Bursa İli, … İlçesi, … Mahallesinde bulunan ve "ÇED Gerekli Değildir" kararı verilmesi istenilen mevcut ÇED alanının toplam 49,23 hektar olduğu, bu alanın devletin hüküm ve tasarrufu altındaki ormanlık alanda kaldığı, … Bölge Müdürlüğünden gerekli izinlerin alındığı, çalışma alanı için … Orman Bölge Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile bildirilen kurum görüşünde, proje sahası olan "Sadağı Kanyonu Doğal Sit Alanı"nın Cumhurbaşkanı kararı ile kesin korunacak hassas alan olarak tescil edildiği ve ileride madencilik faaliyetlerinde dikkate alınması şartıyla projenin yapılmasında sakınca bulunmadığının bildirildiği; davacı şirket tarafından proje tanıtım dosyasında projenin kesin korunacak hassas alan statüsüne dikkat edilerek madencilik faaliyetinin yapılacağının ifade edildiği; fakat bu alanın korunması noktasında proje etüt ve değerlendirmelere yer verilmediği; yine proje çalışma alanı için Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığının 22/12/2020 tarihli kurum görüşünde; "proje alanının 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu kapsamında verilmiş 001 nolu jeotermal kaynak işletme ruhsatlı sahayla kesiştiği ve bahse konu sahanın 2. ve 3. zon sınırları içerisinde kaldığı tespit edilmiş olup, söz konusu kaynağı tehlikeye sokabilecek faaliyetlerde bulunulmaması gerektiği" hususunun belirtildiği; davacı şirket tarafından kurum görüşünde belirtilen jeotermal kaynakları tehlikeye sokabilecek faaliyetlerde bulunulmayacağı, ayrıca ... numaralı işyeri açma ve çalışma ruhsatının güncellenmesi amacıyla Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığına başvurulacağı, işyeri açma ve çalışma ruhsatı almadan faaliyete başlanmayacağı ileri sürülmüşse de, davacı şirketin konuyla alakalı tespit ve değerlendirmelerinin olmadığı, henüz o yere ilişkin işyeri açma ve çalışma ruhsatının alınmamış olduğu; öte yandan, yine çalışma alanının, … Barajı Uzun Mesafeli Koruma alanında kaldığı hususuna … Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğünün … tarihli kurum görüşünde yer verildiği; davacı şirket tarafından yapılacak olan üretim yöntemi değişikliğinin yapılacağı alanın etrafında Sadağı Kanyonu doğal sit alanının bulunması, alanın jeotermal kaynak işletme ruhsatlı sahayla kesişmesi ve … Barajı Uzun Mesafeli koruma alanında kalması sebebiyle, projenin olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ve çevreye olabilecek olumsuz etkilerinin belirlenmesi yönünden yapılan değerlendirme sonucunda ÇED belgesi verilmesi istemiyle yapılan başvurunun reddine ilişkin işlemde hukuka ve mevzuata aykırılık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Belirtilen gerekçelerle dava konusu işlem hukuka uygun bulunarak davanın reddine karar verilmiştir.

TEMYİZ EDENİN İDDİALARI: Proje alanında 05/04/2026 tarihine kadar geçerli nefelinli siyenit maden ocağı ruhsatı bulunduğu, taraflarınca ruhsat alanının 24,48 hektarlık (poligon 1) ve 24,75 hektarlık (poligon 2) kısımlarında ihtiyaç durumuna göre patlayıcı kullanılmak suretiyle madencilik faaliyeti yapılması amacıyla e-ÇED sistemi üzerinden 04/11/2020 tarihinde yapılan başvuru üzerine tesis edilen .. Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün dava konusu … tarih ve … sayılı işleminde, …. Bölge Müdürlüğünün … tarih ve E…. sayılı olumsuz görüşünde yer alan faaliyet alanı bitişiğinde yer alan Sadağı Kanyonu Tabiat Parkının, yapılması planlanan faaliyetten olumsuz etkileneceği, maden sahasında patlatma yapılarak gerçekleştirilecek faaliyetin patlatma esnasında zeminde oluşturacağı basınç nedeniyle eğimin fazla olduğu ve kayalık yapıda bulunan tabiat parkında kaya yuvarlanmasına neden olabileceği ve bu nedenle can ve mal kayıplarına sebep olma ihtimalinin yüksek olduğu hususunun gerekçe gösterildiği; buna karşın, İdare Mahkemesince davanın reddi yolunda verilen temyize konu kararda, anılan görüşün yanı sıra, işlem gerekçesinde yer verilmeyen kesin korunacak alan statüsünde yer alan tabiat parkı bitiğindeki proje tanıtım dosyasında bu alanın korunması noktasında etüt ve değerlendirmelere yer verilmemesi, Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığının 22/12/2020 tarihli kurum görüşünde, jeotermal kaynakları tehlikeye sokabilecek faaliyetlerde bulunulmayacağı, ayrıca 216 numaralı işyeri açma ve çalışma ruhsatının güncellenmesi amacıyla Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığına başvurulacağı, işyeri açma ve çalışma ruhsatı almadan faaliyete başlanmayacağı hususunun taraflarınca ileri sürülmesine karşın, taraflarının konuyla alakalı tespit ve değerlendirmelerinin olmaması, henüz o yere ilişkin işyeri açma ve çalışma ruhsatının alınmamış olması gerekçelerine de yer verilerek davanın reddine karar verildiği; bu kapsamda işlemde yer almamasına karşın İdare Mahkemesince yapılan tespit ve değerlendirmelerin hatalı olduğu, uzmanlık gerektiren konularda keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırılarak buna göre karar verilmesi gerektiği ileri sürülmektedir.

KARŞI TARAFIN SAVUNMASI : Savunma verilmemiştir.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ …'NIN DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin reddi ile İdare Mahkemesi kararının Dairemiz kararında belirtilen gerekçe ile onanması gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince, dosyanın tekemmül ettiği görüldüğünden, yürütmenin durdurulması istemi hakkında karar verilmeksizin, Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY:
Bursa İli, Orhaneli İlçesi, … Mahallesi, İr:… işletme ruhsatlı toplam … hektarlık alanın 24,48 hektarlık kısmında davacı şirket tarafından yürütülen "Nefelinli Siyenit" faaliyetinin,16/12/2003 tarih ve 25318 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin Geçici 3. maddesi kapsamında kaldığı, … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün … tarih ve 4112 sayılı yazısında belirtilmiştir.
Bursa İli, Orhaneli İlçesi, … Mahallesi, … paftada yer alan … ruhsat numaralı toplan 190,4 hektarlık alanın 24,75 hektarlık kısmında davacı şirket tarafından işletilmesi planlanan "Nefelinli Siyenit Ocağı" projesi hakkında … Valiliği Çevre ve Orman Müdürlüğünün … tarih ve …. sayılı kararı ile … tarih ve 25318 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 17. maddesi uyarınca "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı verilmiştir.
Bursa İli, Orhaneli İlçesi, … Mahallesinde davacı şirket tarafından "… Siyenit Ocağı" projelerinin işletildiği İr:… numaralı (24,48 hektar) ve S:… numaralı (24,75 hektar) ruhsatların birleştirilmesi ve söz konusu ruhsat sahalarına S…. ruhsat numarası alınması üzerine, … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce düzenlenen … tarih ve … sayılı yazısında; … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile 24,48 hektarlık alanda yürütülmekte olan faaliyetin "ÇED Yönetmeliği kapsamı dışında kaldığına ilişkin görüş ile … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün 07/12/2006 tarih ve 521 sayılı kararı ile 24,48 hektarlık alanda yürütülmekte olan faaliyet hakkında verilen "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararının, faaliyet alanının koordinatları ve kapasitesi değişmediği sürece geçerli olduğu, ancak söz konusu ocak sahalarında genişleme, kapasite artırımı, proses değişikliği yapılması planlandığında, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi (Ek-II - madde 49-a) kapsamında … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün görüşünün alınması gerektiği davacı şirkete bildirilmiştir.
Bursa İli, Orhaneli İlçesi, … Mahallesinde, … paftada yer alan taşınmazda davacı tarafından … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne "IV. Grup … Siyenit Ocağı Üretim Yöntemi Değişikliği" konulu proje tanıtım dosyası ile … tarihli ve …. ID numaralı e-ÇED başvurusu yapılması üzerine, … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünden görüş sorulmuştur. Anılan Valilik yazısında, 16/12/2003 tarih ve 25318 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin Geçici 3. maddesi kapsamında kalan 24,48 hektarlık alanda yürütülen "Nefelinli Siyenit" faaliyeti ile … Valiliği Çevre ve Orman Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı uyarınca 24,48 hektarlık alanda yürütülmekte olan "Nefelinli Siyenit Ocağı" projesine ilişkin ruhsat sahalarının birleştirildiği ve önceki kararların geçerli olduğuna ilişkin … Valiliği Çevre ve Orman Müdürlüğünün … tarih ve …. sayılı işleminin tesis edildiği belirtilmiş ve halihazırda patlatma yapılmadan nefelinli siyenit üretiminin gerçekleştirildiği, malzeme yapısının değişmesi ve ocak rezervinin etkin şekilde kullanılabilmesi amacıyla ocak üretim kriterlerinde revizyon çalışması gerekliliği bulunduğundan bahisle, toplam 49,23 hektar (24,75 hektar + 24,48 hektar) mevcut ÇED alanında ve tüvenen üretim miktarında değişiklik artış yapılmadan basamaklı delme-patlatma yöntemi ile üretim yapılmasının davacı şirket tarafından planlandığı hususları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü'ne bildirilerek, bu kapsamda ilgili mevzuat uyarınca yapılması gerekenlere ilişkin Bakanlık görüşü sorulmuştur. Bunun üzerine, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünce, … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne hitaben yazılan … tarihli, … sayılı, "Delme-Patlatma Üretim Yöntemi Değişikliği Hk." konulu yazıda; … tarih ve E…. sayılı Madencilik Faaliyetleri Uygulama Talimatı'nın 16. maddesinde "Madenlerin çıkarılmasına ilişkin projelerde üretim miktarlarında artış olması veya patlayıcı madde miktarında artış olması durumunda ÇED Yönetmeliği'nin 16. maddesi kapsamında hazırlanacak Proje Tanıtım Dosyası ile ilgili Valiliğe başvuru yapılması gerektiği" hususunun düzenlendiği; bu kapsamda söz konusu faaliyette planlanan patlayıcı madde ilavesi ile ilgili olarak ÇED Yönetmeliği'nin 16. maddesi kapsamında hazırlanacak Proje Tanıtım Dosyası ile Valilik'e başvuru yapılması gerektiği yönünde görüş bildirilmiştir.
Bursa İli, Orhaneli İlçesi, … Mahallesinde davacı şirket tarafından "Nefelinli Siyenit Ocağı" projelerinin işletildiği İr:3…452 numaralı (24,48 hektar) ve S:… numaralı (24,75 hektar) ruhsatların birleştirilmesi ve söz konusu ruhsat sahalarının S…. ruhsat numarası alınması üzerine, … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce düzenlenen … tarih ve … sayılı yazı uyarınca, söz konusu kararların (24,48 hektarlık alanı/ n ÇED Yönetmeliği kapsamı dışında kaldığına ilişkin … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile 24,75 hektarlık alan hakkında … Valiliği Çevre ve Orman Müdürlüğünce verilen … tarih ve … sayılı "ÇED Gerekli Değildir kararı") geçerli olduğunun belirtildiği ve toplam 49,23 hektarlık mevcut ÇED alanında davacı şirket tarafından halen delme-patlatma yöntemi kullanılmadan "Nefelinli Siyenit Ocağı" faaliyetinin yürütüldüğü anlaşılmaktadır.
Bursa İli, Orhaneli İlçesi, … Mahallesinde iki farklı sahanın birleştirilmesi sonucu oluşan S…. ruhsat numaralı alanın 49,23 hektarlık kısmında, halihazırda yürütülen faaliyetin, malzeme yapısının değiştiğinden ve ocak rezervinin etkin şekilde üretilebilmesi amacıyla ocak üretim kriterlerinde revizyon çalışması gerekliliği ortaya çıktığından bahisle, basamaklı delme-patlatma yöntemi ile üretim yapılması planlanmış olup; davacı tarafından delme-patlatma yöntemi ile üretim yapılması amacıyla hazırlanan "IV. Grup Nefelinli Siyenit Ocağı Üretim Yöntemi Değişikliği" projesi kapsamında, 25/11/2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 16. maddesi uyarınca hazırlatılan proje tanıtım dosyası ile davalı idareye e-çed sistemi üzerinden 04/11/2020 tarihinde yapılan başvuru üzerine, aynı Yönetmelik'in 17. maddesi uyarınca alınan … Bakanlığı …. Bölge Müdürlüğünün … tarih ve E…. sayılı yazısında, S.80109 ruhsat numaralı alanın büyüklüğünün 49,23 hektar olması ve üretim yöntemi değişikliği nedeniyle yeniden değerlendirilmesi nedeniyle faaliyetin ÇED Yönetmeliği EK-1 listesi kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, ancak ÇED mevzuatı açısından bu haliyle EK-2 listesine girdiği değerlendirilen faaliyet alanının bitişiğinde Sadağı Kanyonu Tabiat Parkı'nın bulunduğu, tabiat parkınındaki kanyonun iki tarafının parçalı kayalık yapıdaki dik yamaçlardan oluştuğu, bu alanın yıl boyu halkın kullanımına açık olduğu ve yıllık 28.000-30.000 ziyaretçinin ağırlandığı, maden sahasında patlatma yapılarak gerçekleştirilecek faaliyetin, patlatma esnasında zeminde oluşacak basınç nedeniyle hemen yakında bulunan tabiat parkında eğimin fazla olması ve tabiat parkının kayalık yapısı nedeniyle kaya yuvarlanmalarına sebep olabileceği, bu nedenle, can ve mal kayıplarına sebep olma ihtimalinin yüksek olduğundan bahisle, faaliyetin gerçekleştirilmesinin kurumlarınca uygun bulunmadığı yolunda görüş bildirildiği görülmektedir.
Bunun üzerine, söz konusu olumsuz kurum görüşüne istinaden, projenin mevzuata uygun bulunmadığından bahisle, sürecin sonlandırılmasına ilişkin … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün …. tarih ve … sayılı işlemi tesis edilmiş ve anılan işlemin iptali istemiyle bakılan dava açılmıştır.

İLGİLİ MEVZUAT:
2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 10. maddesinde, "Gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlüdürler. Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez..." hükmüne yer verilmiştir.
25/11/2014 günlü, 29186 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 4. maddesinde; ''Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı: Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hakkında Komisyon tarafından yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak, projenin çevre üzerindeki muhtemel olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olduğunun saptanması üzerine projenin gerçekleşmesinde çevre açısından sakınca görülmediğini belirten Bakanlık kararı" olarak, "Çevresel Etki Gerekli Değildir Kararı: Seçme Eleme Kriterlerine Tabi Projelerin çevresel etkilerinin incelenerek, çevresel etkilerinin daha detaylı incelenmesi amacıyla Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hazırlanmasının gerektiğini belirten Bakanlık kararı" olarak tanımlanmıştır. Aynı Yönetmelik'in 6. maddesinde, "(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki bir projeyi gerçekleştirmeyi planlayan gerçek veya tüzel kişiler; Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeler için ÇED Başvuru Dosyasını, ÇED Raporunu, Seçme Eleme Kriterleri uygulanacak projeler için ise Proje Tanıtım Dosyasını, Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum ve kuruluşlara hazırlatmak, ilgili makama sunulmasını sağlamak ve proje kapsamında verdiklere taahhütlere uymakla yükümlüdürler... (3) Bu Yönetmeliğe tabi projeler için "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararı veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı alınmadıkça bu projelere hiçbir teşvik, onay, izin, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez, proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez...' kuralına yer verilmiş olup; 7. maddesinde, Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeler sayılmış, buna göre anılan Yönetmeliğin EK-1 listesinde yer alan projeler ile Seçme Eleme Kriterlerine tabi olup "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gereklidir" kararı verilen projeler için Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hazırlanmasının zorunlu olduğu; 15. maddesinde, Bu Yönetmeliğin EK-2 listesinde yer alan projeler ile kapsam dışı değerlendirilen projelere ilişkin kapasite artırımı ve/veya genişletilmesinin planlanması halinde, mevcut proje kapasitesi ve kapasite artışları toplamı ile birlikte projenin yeni kapasitesi EK-2 listesinde belirtilen projelerin seçme, eleme kriterlerine tabi olduğu; 16. maddesinde, Çevresel Etki Değerlendirmesinin gerekli olup olmadığının araştırılması amacıyla, proje sahibi tarafından yetkilendirilen Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlar tarafından; Ek-4’e göre hazırlanan Proje Tanıtım Dosyası, proje sahibince Proje Tanıtım Dosyasında ve eklerinde yer alan bilgi ve belgelerin doğru olduğunu belirtir taahhüt yazısı Bakanlığa sunulacağı, Bakanlık tarafından belirlenen başvuru bedeli proje sahibi tarafından ödeneceği; Bakanlığın, proje için hazırlanan Proje Tanıtım Dosyasını ek-4’te yer alan kriterler çerçevesinde beş (5) iş günü içinde inceleyeceği, dosya kapsamındaki bilgi ve belgelerde eksikliklerin bulunması halinde bunların tamamlanmasının, Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlardan isteneceği kurala bağlanmıştır. Aynı Yönetmelik'in "Kapasite Artışları" başlıklı 20. maddesinin birinci fıkrasında "(1) Kapasite artışları; “ÇED Olumlu” veya “ÇED Gerekli Değildir” kararı bulunan ve eşik değeri olan projelerde yapılacak kapasite artışı ve/veya genişletilmesinin planlanması durumunda: a) “ÇED Olumlu” kararı bulunan projelerde; 1) Planlanan artış veya artışlar toplamı Ek-2 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde ise, 16 ncı madde kapsamında başvuru yapılması, 2) Planlanan artış veya artışlar toplamı Ek-1 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde ise, 8 inci madde kapsamında başvuru yapılması, gerekmektedir. b) “ÇED Gerekli Değildir” kararı bulunan projelerde planlanan artış veya artışlar toplamı Ek-2 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde ise mevcut proje kapasitesi ile toplanması ve bu toplamın; 1) Ek-2 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde kalması durumunda 16 ncı madde kapsamında başvuru yapılması, 2) Ek-1 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde kalması durumunda 8 inci madde kapsamında başvuru yapılması, gerekmektedir." kuralına yer verilmiştir.
Yukarıda yer verilen Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 26/05/2017 günlü, 30077 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 20. maddesinin birinci fıkrasının iptali istemiyle açılan davada; Danıştay Altıncı Dairesinin 20/10/2021 tarih ve E:2019/2506, K:2021/11623 sayılı kararıyla "Dava konusu madde incelendiğinde, "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Gerekli Değildir” kararı bulunan projelerde, kapasite artışının Yönetmelik ile öngörülen eşik değerler üzerinde olması halinde, ÇED sürecine başlanacağı, eğer kapasite artışı, söz konusu eşiklerin altında ise, projenin ÇED sürecine tabi olmayacağı anlaşılmaktadır. Yukarıda yer verilen yargı kararlarının gerekçesi göz önüne bulundurulduğunda, çevre üzerinde olumsuz etkilerinin alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeyde olduğu saptanan projelerde salt kapasite artışının dikkate alınmasının, çevrenin korunması, sürdürülebilir çevre ve kalkınma ilkeleri ve kamu yararı ile bağdaşmadığı sonucuna varılmıştır. Bu itibarla, mevcut kapasite ve kapasite artışı bir bütün olarak değerlendirilmeksizin, ÇED sürecini, salt kapasite artışının Yönetmelik ile öngörülen eşik değerler üzerinde olması koşuluna bağlayan dava konusu düzenlemede hukuka uyarlık bulunmamaktadır." gerekçesine yer verilmek suretiyle anılan Yönetmelik'in dava konusu 20. maddesinin birinci fıkrasının iptaline karar verildiği görülmektedir.
16/12/2003 tarih ve 25318 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin Geçici 3. maddesinde "7/2/1993 tarihli ve 21489 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinden önce uygulama projeleri onaylanmış veya çevre mevzuatı ve ilgili diğer mevzuat uyarınca yetkili mercilerden izin, ruhsat veya onay ya da kamulaştırma kararı alınmış veya yatırım programına alınmış veya mevzi imar planları onaylanmış projelere ve bu tarihten önce üretim ve/veya işletmeye başladığı belgelenen faaliyetlere bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz." hükmüne yer verilmiştir.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
İdari yargı merciilerinde görülmekte olan bir davada, idarece işleme gerekçe olarak gösterilen nedenin ya da mevzuat hükmünün olayda uygulanabilir nitelikte olmadığının belirlenmesi ve idari yargı yerince, dosyanın incelenmesi sonucu başka bir neden ya da mevzuat hükmü saptanması durumunda, saptanan nedene ya da mevzuat hükmüne göre uyuşmazlığın çözümlenmesi, idare hukukunda "sebep ikamesi" olarak adlandırılmaktadır.
Yukarıda aktarılan Yönetmelik'in geçici 3. maddesi uyarınca, ÇED Yönetmeliği hükümleri kapsamı dışında tutulan bir tesiste yapılacak alan genişlemesi veya kapasite artırımı yapılması durumlarında, bu tesislerin "Proje Tanıtım Dosyası" veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu" hazırlanması zorunluluğu bulunduğundan söz edebilmek için, bu tesisteki toplam alanın değil, alan genişlemesine veya kapasite artışına konu alanın dikkate alınması suretiyle Yönetmelik'in Ek-I veya Ek-2 listelerinde belirtilen eşik değerin aşılıp aşılmadığının tespiti gerekmektedir. Başka bir anlatımla, ÇED sürecinden yukarıda belirtilen şekilde muaf tutulan tesislerin muaf tutuldukları haliyle mevcut alanları veya mevcut kapasiteleri eşik değerin hesabında dikkate alınmayacaktır. Buna karşın, ÇED sürecinden muaf tutulan tesisin üretim yönteminde sonradan değişiklik yapılmak istenilmesi ve bahse konu üretim yöntemi değişikliğinin ilgili Yönetmelik hükmü uyarınca kapsam dışı tutulan faaliyet alanını etkileyecek nitelikte olması durumunda; ÇED sürecinden yukarıda belirtilen şekilde muaf tutulan tesisin, muaf tutuldukları haliyle kullanımı söz konusu olmayacağından, Yönetmelik'in geçici 3. maddesi uyarınca önceden kapsam dışı olarak değerlendirilmiş, buna karşın üretim yöntemi değişikliğine konu edilmiş mevcut alanların eşik değerin hesabında dikkate alınacağı tabiidir.
Uyuşmazlıkta; Bursa İli, Orhaneli İlçesi, … Mahallesinde, … paftada yer alan taşınmazda, davacı tarafından … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne "IV. Grup Nefelinli Siyenit Ocağı Üretim Yöntemi Değişikliği" konulu proje tanıtım dosyası ile … tarihli ve … numaralı e-ÇED başvurusu yapılması üzerine, … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün …. tarih ve …. sayılı yazısı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünden görüş sorulduğu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünce … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne hitaben yazılan … tarihli, … sayılı, "Delme-Patlatma Üretim Yöntemi Değişikliği Hk" konulu yazıda; İr…. numaralı ve S…. numaralı ruhsat sahalarının birleştirilmesi sonucunda oluşan S…. numaralı ruhsat sahasının (49.23 hektarlık kısmı çalışma alanı olarak belirlenmiştir.) davacı şirket uhdesinde bulunduğu; … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün … tarih ve 4112 sayılı yazısı ile İr…. işletme ruhsatlı toplam 1043,97 hektarlık alanın 24,48 hektarlık kısmında davacı şirket tarafından yürütülen "Nefelinli Siyenit" faaliyetinin,16/12/2003 tarih ve 25318 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin Geçici 3. maddesi kapsamında kaldığının belirtildiği; … Valiliği Çevre ve Orman Müdürlüğünün .. tarih ve … sayılı kararı ile … tarih ve … sayılı işlemi ile S…. ruhsat numaralı toplan … hektarlık alanın 24,75 hektarlık kısmında davacı şirket tarafından işletilmesi planlanan "Nefelinli Siyenit Ocağı" projesi hakkında 16/12/2003 tarih ve 25318 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 17. maddesi uyarınca "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı verildiği; ruhsat sahalarının birleştirilmesi üzerine tesis edilen … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün … tarih ve 8505 sayılı işlemi ile söz konusu ÇED kararlarının (24,48 hektarlık alanın ÇED Yönetmeliği kapsamı dışında kaldığına ilişkin … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile 24,75 hektarlık alan hakkında … Valiliği … Müdürlüğünce verilen … tarih ve … sayılı "ÇED Gerekli Değildir kararı") geçerli olduğu yönünde görüş bildirildiği; davacı şirket tarafından hazırlatılan proje tanıtım dosyasında, halihazırda patlatma yapılmadan nefelinli siyenit üretiminin gerçekleştirildiği, malzeme yapısının değişmesi ve ocak rezervinin etkin şekilde kullanılabilmesi amacıyla ocak üretim kriterlerinde revizyon çalışması gerekliliği bulunduğundan bahisle, toplam 49,23 hektar (24,75 hektar + 24,48 hektar) mevcut ÇED alanında ve tüvenen üretim miktarında değişiklik veya artış yapılmadan basamaklı delme-patlatma yöntemi ile üretim yapılmasının planlandığı belirtilmiş ve … tarih ve E…. sayılı Madencilik Faaliyetleri Uygulama Talimatı'nın 16. maddesinde "Madenlerin çıkarılmasına ilişkin projelerde üretim miktarlarında artış olması veya patlayıcı madde miktarında artış olması durumunda ÇED Yönetmeliği'nin 16. maddesi kapsamında hazırlanacak Proje Tanıtım Dosyası ile ilgili Valiliğe başvuru yapılması gerektiği" hususunun düzenlendiği; bu kapsamda, söz konusu faaliyette planlanan patlayıcı madde ilavesi ile ilgili olarak ÇED Yönetmeliği'nin 16. maddesi uyarınca hazırlanacak Proje Tanıtım Dosyası ile Valilik'e başvuru yapılmasının gerektiği yönünde görüş bildirilmiştir.
… Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün …tarih ve … sayılı yazısı ile ÇED Yönetmeliğinden muaf tutulan İr…. işletme ruhsatlı toplam 1043,97 hektarlık alanın 24,48 hektarlık kısmı ile .. Valiliği … Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı uyarınca S.42589 işletme ruhsatlı toplam 190,40 hektarlık alanın 24,75 hektarlık kısmında yürütülen "Nefelinli Siyenit Ocağı" projesine konu ruhsat alanların birleştirilmesi sonucu oluşan S.80109 ruhsat numaralı 49,23 hektarlık alanda yürütülen "… Siyenit Ocağı" faaliyeti kapsamında verilen ÇED kararlarının geçerli olduğuna dair … Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı işlemi kapsamında halihazırda yürütülen faaliyette; malzeme yapısının değişmesi ve ocak rezervinin etkin şekilde üretilebilmesi amacıyla ocak üretim kriterlerinde revizyon çalışması gerekliliği ortaya çıktığından bahisle basamaklı delme-patlatma yöntemi ile üretim yapılması planlandığı ve bu kapsamda hazırlanan proje tanıtım dosyasında mevcut ÇED alanında ve tüvenan üretim miktarında değişiklik/artış yapılmayacağı, buna karşın, nefelinli siyenit ocağında üretim yönteminde revizyon çalışması yapılarak, basamaklı delme patlatma yöntemi ile üretim yapılacağının planlandığı görülmektedir.
Bu durumda; "IV. Grubu … Siyenit Ocağı Üretim Yöntemi Değişikliği" projesi ile, … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı uyarınca S.42589 işletme ruhsatlı toplam 190,40 hektarlık alanın 24,75 hektarlık kısmında yürütülen "Nefelinli Siyenit Ocağı" projesinin yanı sıra, … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile ÇED sürecinden muaf tutulan İr.3452 işletme ruhsatlı toplam 1043,97 hektarlık alanın 24,48 hektarlık kısmını da kapsayacak biçimde üretim yönteminde değişikliğe gidildiği, basamaklı delme patlatma yöntemi esasına göre üretim esasına geçilmesinin planlandığı ve bahse konu üretim yöntemi değişikliğinin ilgili Yönetmelik hükmü uyarınca kapsam dışı tutulan faaliyet alanını etkileyecek nitelikte olduğu; dolayısıyla ÇED sürecinden muaf tutulan 24,48 hektarlık alanın, muaf tutulduğu haliyle kullanımından söz edilemeyeceği dikkate alındığında; anılan Yönetmelik'in geçici 3. maddesi uyarınca, önceden kapsam dışı olarak değerlendirilmiş, buna karşın üretim yöntemi değişikliğine konu edilmiş 24,48 hektarlık alanın eşik değerin hesabında dikkate alınması gerektiği sonucuna varılmıştır.
Bu itibarla; … Valiliği … Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı yazısı ile ÇED mevzuatından muaf tutulan İr.34…52 işletme ruhsatlı toplam 1043,97 hektarlık alanın 24,48 hektarlık kısmı ile … Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğünün … tarih ve … sayılı "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı uyarınca S.42589 işletme ruhsatlı toplam 190,40 hektarlık alanın 24,75 hektarlık kısmının toplanması suretiyle hesaplanan 49,23 hektar dikkate alınarak eşik değerin belirlenmesi ve 25/11/2014 günlü, 29186 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin EK-1 bölümünde yer alan Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesinin 27. maddesinde; "a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (Kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler kapsamında değerlendirilerek, proje alanı büyüklüğü itibarı ile projenin ÇED sürecine tabi olması ve "Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu" hazırlanarak başvuru yapılması gerekirken, "Proje Tanıtım Dosyası" hazırlanarak e-ÇED başvurusu yapılmasında hukuka uyarlık; uyuşmazlık konusu proje hakkında, proje tanıtım dosyası hazırlanması ile başlayan sürecin, söz konusu projenin gerçekleştirilmesinin mevzuat bakımınından uygun olmadığından bahisle sonlandırılmasına ilişkin dava konusu işleme karşı açılan davanın reddi yolunda verilen İdare Mahkemesi kararında ise sonucu itibarıyla isabetsizlik görülmemiştir.
Öte yandan; davacı şirket tarafından aynı proje alanını kapsayacak şekilde üretim yöntemi değişikliği yapılması amacıyla "Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu" hazırlanarak tekrar başvuru yapılması durumunda; …Bakanlığı …. Bölge Müdürlüğünün … tarih ve E…. sayılı yazısında belirtilen "maden sahasında patlatma yapılarak gerçekleştirilecek faaliyetin, patlatma esnasında zeminde oluşacak basınç nedeniyle hemen yakında bulunan tabiat parkında eğimin fazla olması ve tabiat parkının kayalık yapısı nedeniyle kaya yuvarlanmalarına sebep olabileceği, bu nedenle, can ve mal kayıplarına sebep olma ihtimalinin yüksek olduğu"na ilişkin tespit ve değerlendirmelerin, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından ilgili mevzuat uyarınca göz önünde bulundurulmasının önünde herhangi bir engel bulunmadığı açıktır.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1. Davacının temyiz isteminin reddine,
2. Davanın reddi yolundaki …. İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:.. sayılı temyize konu kararının yukarıda belirtilen gerekçe ile ONANMASINA,
3. Kullanılmayan yürütmenin durdurulması harcının istemi halinde davacıya iadesine,
3. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 20/A-2-(i) maddesi uyarınca, karar düzeltme yolunun kapalı olduğunun duyurulmasına,
14/03/2022 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.