Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 2022/1222 Esas 2022/5587 Karar Sayılı İlamı

Mahkemesi :Asliye Hukuk (İş) Mahkemesi

Dava, asıl ve birleşen davada borçlu olmadığının tespiti ile ödeme emirlerinin iptali istemine ilişkindir.
Mahkemece, bozma ilamına uyulmak suretiyle yapılan yargılama neticesinde ilâmında belirtildiği şekilde asıl davanın kısmen kabulüne, birleşen davanın kabulüne karar verilmiştir.
Hükmün, davalı Kurum vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine, temyiz isteğinin süresinde olduğu anlaşıldıktan ve Tetkik Hâkimi ... tarafından düzenlenen raporla dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra işin gereği düşünüldü ve aşağıdaki karar tespit edildi.
Davanın yasal dayanağı olan 506 sayılı Kanunun “Prim Belgeleri” başlığını taşıyan 79’uncu maddesinin 12’nci fıkrasında; bu Kanunun 83’üncü maddesinde belirtilen kurum ve kuruluşlar tarafından ihale yoluyla yaptırılan her türlü işlerden dolayı yeterli işçilik bildirmiş olup olmadığının Kurumca araştırılacağı, usul ve esasları yönetmelikle belirlenecek bu araştırma sonucunda yeterli işçiliğin bildirilmemiş olduğunun anlaşılması durumunda, bildirilmemiş olan işçilik tutarı üzerinden hesaplanan prim tutarının, gecikme zammı ile birlikte sigorta müfettişince inceleme yapılması istenilmeksizin işveren tarafından ödendiği takdirde, işyeri hakkında sigorta müfettişine inceleme yaptırılmayabileceği belirtilmiş; 16’ncı fıkrasında; Kuruma, yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığının araştırılmasına ilişkin yöntem, işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik tutarının tespitinde ve Kuruma yeterli işçilik bildirmiş olup olmadığının araştırılmasında dikkate alınacak asgari işçilik oranlarının saptanması ve asgari işçilik oranlarına yönelik itirazların incelenerek karara bağlanması amacıyla Kurum bünyesinde Asgari İşçilik Tespit Komisyonu kurulduğu açıklanmıştır.
Amacı; 506 sayılı Kanuna tabi işyeri, işveren ve sigortalılar ile ilgili işlemleri düzenlemek olan, 506 sayılı Kanuna dayanılarak hazırlanan ve 01.05.2004 günü yürürlüğe giren Sosyal Sigortalar Kurumu Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin, “Araştırma ve Resen Yapılacak İşlemler” başlıklı 38’inci maddesinin (a) bendinde; Kanunun 83’üncü maddesinde belirtilen kurum ve kuruluşlar tarafından ihale yoluyla yaptırılan her türlü işlerde Ünitece yapılacak araştırmanın; işin kesin veya geçici kabulünün noksansız olarak yapıldığı tarihten sonra ve işverene ödenmesi gereken Katma Değer Vergisi (KDV) hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dahil toplam istihkak tutarına, işin asgari işçilik oranının %25 eksiği uygulanmak suretiyle yapılacağı açıklanmış, (c) bendinde ise; araştırma yapılırken, ihale konusu işlerde kesin veya geçici kabulün noksansız yapıldığı tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik tutarının dikkate alınacağı, araştırma yapılmasına olanak bulunmayan veya gerekli görülen durumlarda, işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının sigorta müfettişince belirleneceği, Ünitece yapılan araştırma sonucunda, anılan (a) bendine göre saptanan ve Kuruma bildirilmediği anlaşılan asgari işçilik miktarı üzerinden bulunan prim tutarının, faaliyet süresinin son ayına mal edilerek tahakkuk ettirilmek suretiyle gecikme zammı ile birlikte ödenmek üzere işverene tebliğ olunacağı, işverence borcun tebliğ gününden itibaren bir ay içinde ödeneceğinin ve daha sonra sigorta müfettişince inceleme yapılması istenilmeyeceğinin bir dilekçe ile bildirilmesi durumunda borcun kesinleşeceği ve işlemlerin sonuçlandırılacağı, ünite tarafından hesaplanan borcun yapılan tebligata karşın ödenmeyeceğinin bildirilmesi veya tebligatta belirtilen sürede bildirimde bulunulmaması durumunda sigorta müfettişince inceleme yapılacağı, sigorta müfettişince inceleme yapılmasına başlanıldıktan sonra inceleme sonucuna göre işlem yapılacağı hüküm altına alınmıştır.
12/05/2010 tarihinde yürürlüğe giren ve 5510 Sayılı Yasaya dayalı olarak çıkartılmış yeni Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde de benzer hükümler öngörülmüş olup, 110.vd maddelerinde ihaleli işlerde asgari işçilik uygulaması yapılırken, ihale konusu işlerde kesin kabulün ya da geçici kabulün noksansız yapıldığı tarihe kadar Kuruma bildirilmiş olan işçilik miktarının dikkate alınacağı, ilgili Kurum ünitesince ihale konusu işlerde yapılan araştırma sonucunda tespit edilen ve Kuruma bildirilmediği anlaşılan asgari işçilik miktarı üzerinden hesaplanan prim tutarının, aksine bir tespit olmaması hâlinde, ihale konusu işin faaliyet süresinin son ayına mal edilerek tahakkuk ettirilmek suretiyle gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödenmek üzere işverene tebliğ olunacağı, işverence borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödeneceğinin ve daha sonra Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılması istenilmeyeceğinin bir dilekçe ile bildirilmesi hâlinde, borcun kesinleşeceği ve işlemlerin bu tespite göre sonuçlandırılacağı, tebligata rağmen ödenmeyeceğinin bildirilmesi veya tebligatta belirtilen sürede bildirimde bulunulmaması durumunda, Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılacağı,Kurumca tahakkuk ettirilen ve tebliğ edilen prim borcuna karşı tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde, prim borcunu tebliğ eden üniteye dilekçe vermek veya bu dilekçeyi taahhütlü olarak göndermek suretiyle işverence itiraz edilebileceği, itirazın takibi durduracağı, fakat Ünite Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonunda incelenerek en geç 30 gün içinde karara bağlanıp da reddi halinde işverenin, kararın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurabileceği ve işverenin mahkemeye dava açmasının Kurumun takibini durdurmayacağı açıklanmıştır.
506 sayılı Yasanın 79. maddesinin 13. fıkrasında, “Sigorta müfettişi tarafından, Kuruma bildirilmediği tespit edilen asgari işçilik tutarı üzerinden Kurumca re'sen tahakkuk ettirilen sigorta primleri bu Kanunun 80'inci maddesi de nazara alınarak işverene tebliğ olunur. İşveren, tebliğ edilen prim borcuna karşı tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde Kuruma itiraz edebilir. İtiraz takibi durdurur. Kurumca itirazın reddi halinde, işveren, kararın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir.” hükmü mevcuttur.
5510 sayılı Yasanın konu ile ilgili benzer düzenlemeyi öngören 85. maddesinde de; “Bu maddenin birinci ve ikinci fıkrasında belirtilen usûllerle Kuruma bildirilmediği tespit edilen asgarî işçilik tutarı üzerinden Kurumca re'sen tahakkuk ettirilen sigorta primleri, 88 inci ve 89 uncu maddeler dikkate alınarak işverene tebliğ edilir. İşveren, tebliğ edilen prim borcuna karşı tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde Kuruma itiraz edebilir. İtiraz takibi durdurur. Kurumca itirazın reddi halinde işveren, kararın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir. Mahkemeye başvurulması, prim borcunun takip ve tahsilini durdurmaz.” hükmü yer almaktadır.
İnceleme konusu olayda, davacı asıl ve birleşen dava ile şirket adına Müdürlüğünde 7964 ve 7963 sicil sayılı işveren dosyasında işlem gören Hazır Beton Santrali işyerinden dolayı davalı Kurumca prim ve borcu ve gecikme cezası ile idari para cezası tahakkuk ettirildiğini, borç ve idari para cezası tahakkuk ettirme işlemlerinin usul ve yasaya aykırı olduğunu belirterek davacının borçlu bulunmadığının tespitine ve ödeme emrinin iptaline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Dosyadaki kayıt ve belgelere göre; davalı Kurumca davacı aleyhine 7964 nolu işyeri ile ilgili olarak 2005/ 5 ila 11 dönemi için yeterli işçilik bildiriminde bulunmadığından bahisle 11.973,15 TL prim ve 12.486,63 TL gecikme zammı olmak üzere toplam 24.459,78 TL borç tahakkuk ettirilerek ödeme emri gönderildiği, yine 7963 nolu işyeri ile ilgili olarak 2004/11 ila 2005/11 dönemi için yeterli işçilik bildiriminde bulunmadığından bahisle 14.471,28 TL prim ve 15.597,96 TL gecikme zammı olmak üzere toplam 30.069,24 TL borç tahakkuk ettirilerek ödeme emri gönderildiği, davacının tahakkuk ettirilen prim ve gecikme zammına itiraz ettiği, itirazının reddedilmesi üzerine asıl dava ile 7964 nolu işyeri ile ilgili olarak tahakkuk ettirilen 11.973,15 TL prim ve 12.486,63 TL gecikme zammı olmak üzere toplam 24.459,78 TL borcunun olmadığının tespiti ile bu borca ilişkin gönderilen 2009/11717 sayılı ödeme emrinin iptalini,birleşen dava ile 7963 nolu işyeri ile ilgili olarak 2004/11 ila 2005/11 dönemi için yeterli işçilik bildiriminde bulunmadığından bahisle 14.471,28 TL prim ve 15.597,96 TL gecikme zammı olmak üzere toplam 30.069,24 TL borcunun olmadığının tespiti ile bu tutar üzerinden gönderilen 2009/11720 sayılı ödeme emrinin iptali talebiyle açılan dava neticesinde asıl davanın kısmen kabulüyle davacının dava konusu 04/08/2009 tarihli işlem nedeni ile davalı Kuruma 3.591,94TL prim aslı ve 617,75TL gecikme zammı olmak üzere toplam 4.209,69TL borçlu olmadığının tespitine, 04/08/2009 tarih ve 10.090.925 sayılı işlemin 4.209,69TL kısmının iptaline, fazlaya ilişkin isteminin reddine,birleşen davanın kabulü ile davacının birleşen dava konusu 04/08/2009 tarihli işlem nedeni ile davalı Kuruma 14.471,28TL prim aslı ve 15.597,96TL gecikme zammı olmak üzere toplam 30.069,24TL borçlu olmadığının tespitine, 04/08/2009 tarih ve 10.099.692 sayılı işlemin iptaline karar verilmiş olup Mahkemece verilen karar eksik inceleme ve araştırmaya dayalıdır.
Davaya konu edilen işyerinde kum ocağı(kum eleme tesisi),mıcır tesisi,hazır üretim beton üretim tesisleri kısımları bulunduğu, ancak işyerinin kum ve çakıl ocağı kısmının faaliyetine Kasım 2004 tarihinde kiralanması nedeniyle 23.11.2004 tarihinde faaliyete geçmiş olduğundan bahisle 23.11.2004 tarihinden itibaren Kanun kapsamına alınması gerektiği ve bu tarihten itibaren alt kimlikleri tespit edilemeyen 4 sigortalı ile bu işin yürütümün sağlandığı, hazır beton üretim tesisi kısmının ise 01.05.2005 tarihi itibariyle Kanun kapsamına alınması gerektiği ve hazır beton üretim tesisi kısmında da en az 10 kişinin çalıştırılması gerektiği olarak 05.05.2009 tarihli Kurum müfettiş raporunda tüm bu faaliyetlerin yürütümü hususunda vergi yoklama tutanakları ile işyerinde çalışan olarak tespit edilen kişi sayısı da esas alınmak üzere alt kimliği tespit edilemeyen kişi sayısı üzerinden her bir kısım için çalışması gerektiği tespit edilen kişi sayısı üzerinden eksik bildirilen prime esas kazanç üzerinden yapılan prim ve gecikme cezası tahakkuku yapılarak işverene dava konusu edilen iki ödeme emrinin düzenlendiği anlaşılmakla;
Mahkemece, iş yerindeki kum ocağı ve eleme tesisi,mıcır tesisi,hazır beton üretimi ile yan hizmetler olarak belirtilen nakliye,büro işleri de dahil olmak üzere tesiste,kısımların faaliyete geçtikleri dönemleri de göz önüne alarak,vergi yoklama tutanakları,işyerinin ticari kayıt ve belgeleri,muhtasar beyananmeleri ile işletmenin gelir-giderleri,üretimin yapılmasında mevsimsel koşullar da değerlendirilmek suretiyle konusunda uzman bilirkişilerden aldırılacak rapor ile Kuruma eksik bildirilen prime esas kazanç ve sigortalılık olup olmadığı ile varsa prim ve gecikme ceza tutarları belirlenmelidir.
Şu halde, yetersiz ve denetime elverişli bulunmayan bilirkişi raporuna dayalı olarak, eksik inceleme ve araştırmayla yazılı şekilde karar tesisi, usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.
O hâlde, davalı Kurum vekilinin bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve hüküm bozulmalıdır.
SONUÇ: Temyiz edilen hükmün yukarıda açıklanan nedenlerle BOZULMASINA, 13.04.2022 gününde oybirliğiyle karar verildi.