Danıştay 10. Daire 2021/7727 Esas 2022/2765 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ONUNCU DAİRE
Esas No : 2021/7727
Karar No : 2022/2765

TEMYİZ EDEN (DAVALI) : ...
VEKİLİ : Av. ...
KARŞI TARAF (DAVACILAR) : 1- ...
2- ...
3- ....
VEKİLİ : Av. ...
İSTEMİN_KONUSU : ... Bölge İdare Mahkemesi ... İdari Dava Dairesinin ... tarih ve E:..., K:... sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Davacılar tarafından, Çorum ili, Alaca ilçesi, ... köyünde bulunan, ... ada ... parsel sayılı (eski ... parsel) taşınmazı da kapsayan alanda .... sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu uyarınca gerçekleştirilen arazi toplulaştırma işleminin anılan taşınmaz yönünden iptali istenilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: .. İdare Mahkemesinin ... tarih ve E:.... K:.... sayılı kararıyla; tarımsal üretimin en yüksek seviyede yapılabilmesi için tarım arazilerinde tarımsal altyapının düzenlenmesi gerektiği, yaptırılan bilirkişi incelemesi üzerine düzenlenen rapor ile dosyadaki bilgi ve belgelerden Arazi Toplulaştırma ve Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri projesinin kamu yararına uygun olduğu anlaşıldığından, davacılara ait parsele ilişkin olarak yapılan dava konusu toplulaştırma işleminde hukuka ve mevzuat hükümlerine aykırılık bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
Bölge İdare Mahkemesi kararının özeti: ... Bölge İdare Mahkemesi ..... İdari Dava Dairesince; İdare Mahkemesince hükme esas alınan bilirkişi raporuna yetersiz olması nedeniyle itibar edilmediği, fiili kullanıma uygun şekilde tahsis yapılmamasının teknik ve hukuki sebeplerinin ortaya konulamadığı, davacıların ... parselinin uygulamaya girdiği ve neticede davacılara ... parselden tahsis yapıldığı göz önüne alındığında, davacılar açısından arazi toplulaştırmasından söz edilemeyeceği ve toplulaştırma mantığından ve Kanunun öngördüğü amaçtan uzaklaşıldığı, bu şekildeki tahsisin toplulaştırma amaç ve ilkelerine uygun olmadığı sonucuna varıldığından, dava konusu toplulaştırma işleminde hukuka uygunluk, davanın reddi yolundaki kararda hukuki isabet bulunmadığı gerekçesiyle davacıların istinaf başvurusunun kabulüne, ... İdare Mahkemesi kararının kaldırılmasına, dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.
TEMYİZ_EDENİN_İDDİALARI : Davalı idare tarafından, yapılan işlemin mevzuata, toplulaştırma ilke ve esaslarına uygun olduğu, bu nedenle Bölge İdare Mahkemesi kararının bozulması gerektiği ileri sürülmektedir.

KARŞI_TARAFIN_SAVUNMASI : Davacılar tarafından istemin reddi gerektiği savunulmaktadır.
DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ : ...
DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin kabulü gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA

Karar veren Danıştay Onuncu Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra, dosya tekemmül ettiğinden yürütmenin durdurulması istemi hakkında ayrıca bir karar verilmeksizin işin gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE :

MADDİ OLAY :
Çorum ili, ... ilçesi, ... köyü, ... tarihli ve ... sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla 3083 sayılı Kanun'un 3. ve 8. maddelerine göre uygulama alanı olarak tespit edilmiştir.
Davacılar tarafından, paylı mülkiyetlerinde bulunan Çorum ili, Alaca ilçesi, ... köyünde kain, tapunun .. ada, ... parselinde kayıtlı (eski ... parsel) taşınmazı da kapsayan alanda 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu uyarınca gerçekleştirilen arazi toplulaştırma işleminin, anılan taşınmaz yönünden iptali istemiyle bakılan dava açılmıştır.
İLGİLİ MEVZUAT:
3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu'nun dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte yürürlükte olan haliyle "Amaç" başlıklı 1. maddesinde, "Bu Kanunun amacı sulama alanları ile Bakanlar Kurulunca gerekli görülen alanlarda; a) Toprağın verimli şekilde işletilmesini, işletilmesinin korunmasını, birim alandan azami ekonomik verimin alınmasını, tarım üretiminin sürekli olarak artırılmasını, değerlendirilmesini ve buralarda istihdam imkanlarının artırılmasını, b) Yeterli toprağı bulunmayan ve topraksız çiftçilerin zirai aile işletmeleri kurabilmeleri için Devletin mülkiyetinde bulunan topraklarla topraklandırılmalarını, desteklenmelerini, eğitilmelerini, c) Ekonomik üretime imkan vermiyecek şekilde parçalanan tarım topraklarının gerektiğinde ve imkanlar ölçüsünde genişletilmesi suretiyle de toplulaştırılmasını, tarım arazisinin ailenin geçimini sağlamaya ve aile iş gücünü değerlendirmeye yeterli olmayacak derecede parçalanmasını ve küçülmesini önlemeyi, d) Yeni yerleşme yerleri kurmayı, mevcut yerleşme yerlerine eklemeler yapmayı, e) Zorunluluk halinde tarım arazisinin diğer amaçlara tahsisini düzenlemeyi, f) Dağıtılmayan tarım arazisinin değerlendirilme şeklini belirlemeyi, g) Bakanlar Kurulunca gerekli görülen diğer bölgelerde gayrimenkullerin Milli Güvenlik nedeniyle mülkiyet ve tasarruf şekillerinde ve yerleşim yerlerinde düzenlemeler yapmayı, sağlamaktır." hükmüne yer verilmiştir.
Aynı Kanun'un "Toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri" başlıklı 6. maddesinde, "Bu Kanunda belirtilen amaçları gerçekleştirmek üzere uygulama alanlarında ilgili kuruluşça, isteğe bağlı veya maliklerin muvafakati aranmaksızın arazi toplulaştırması yapılabilir, isteğe bağlı olanlara öncelik vermek kaydıyla arazi toplulaştırmasını teşvik için ilgili kuruluşça arazi genişletmek ve kredi imkanlarından daha fazla faydalandırmak gibi destekleyici tedbirler alınabilir. Toplulaştırma alanlarında gerçek kişilerle kamu ve özel hukuk tüzel kişilerine ait araziden projenin özelliğine göre, yol ve kanal gibi kamunun ortak kullanacağı yerler için %10'a kadar katılım payı kesilir. Toplulaştırma nedeniyle kapanan yollarla, yol fazlalıkları da aynı amaç için kullanılır. Katılım payı için herhangi bir bedel ödenmez. Ancak, katılım payı dışında kesilen arazi, öncelikle varsa eşdeğer Hazine arazisinden karşılanır. Yoksa, kesilen arazi için kamulaştırma işlemi yapılır. Toplulaştırma sonunda dağıtılan veya sahibine bırakılan tarım arazisi malikleri adına, geriye kalan arazi ise Hazine adına uygulayıcı kuruluşun talebi ile tapuya tescil edilir. Malikleri adına tescil edilen arazi bu Kanun hükümleri dışında o bölge için tespit edilen dağıtım normundan daha küçük parçalara rızaen veya hükmen taksim edilemez ve ifraz işlemlerine konu olamaz. Bu husus tapu siciline şerh edilir. Toplulaştırma esas ve usulleri ile toprağın derecelendirilmesinin nasıl yapılacağı yönetmelikte belirtilir." kuralına yer verilmiştir.
Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu Uygulama Yönetmeliği'nin dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte yürürlükte olan "Toplulaştırma" başlıklı 20. maddesinde, "Toplulaştırma, uygulama alanında ekonomik üretime imkan vermeyecek şekilde parçalı ve hisseli arazinin birleştirilmesi ve bu amaçla kamulaştırma, az topraklı veya topraksız çiftçinin topraklandırılması, sahibine bırakılacak arazinin belirlenmesi, köy gelişme ve yeni köy yerleşme alanlarına yer ayrılması gibi arazi düzenlemesine dair diğer hususları kapsar. Toplulaştırmanın uygulanacağı yerler, teknik, ekonomik, sosyal ve hukuki faydalar gözönünde bulundurularak Bölge Müdürlüğünün teklifi ve Genel Müdürlüğün onayı ile belirlenir." kuralına; 22. maddesinde, "Toplulaştırma yapılması uygun görülen yerlerde, arazi malikleri ve bunların sahip oldukları arazi miktarına ait çifte ekseriyetin sağlanamaması halinde Bölge Müdürlüğünün teklifi ve Genel Müdürlüğün onayı ile zorunlu toplulaştırma yapılabilir." hükmüne yer verilmiştir.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Yukarıda anılan mevzuat hükümlerinin birlikte değerlendirilmesinden, tarımsal işletme verimliliğinin artırılması, optimum tarımsal arazi büyüklüklerinin sağlanması için arazi toplulaştırmasının yapılabileceği, arazi toplulaştırma sürecinin; uygulama alanı belirlenmesi, arazi derecelendirmesinin yapılması, mülkiyet durumunun tespiti ile parselasyon yapılarak yeni parsellerin oluşturulması suretiyle gerçekleştirildiği görülmektedir.
Dosyanın incelenmesinden, uyuşmazlığa konu taşınmazı da kapsayan alanda gerçekleştirilen arazi toplulaştırması işlemi sonucunda, davacılara eski ... parselde bulunan arazilerine karşılık 114 ada, 3 parsel sayılı taşınmazın tahsis edildiği, davacılar tarafından arazi toplulaştırmasının anılan taşınmaza yönelik kısmının iptalinin istenildiği, ilk derece mahkemesince mahallinde yapılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda düzenlenen bilirkişi raporunda, "... Toplulaştırma ve TİGH projesinde, ... Köyü Uygulama alanının ve Derecelendirme Haritasının mevzuatta belirtilen hususlar dikkate alınarak belirlendiği, uygulama etaplarında askı ilanlarının yapılarak çiftçilerin bilgilendirildiği, toprak derecelendirmelerinin ve sınıflandırmalarının; arazinin varlığı, toprağın özelliği, yerleşim yerine ve yola olan uzaklığı gibi hususlar gözetilerek yapıldığı, parsellerin indeks değerleri bakımından dengenin gözetildiği, Arazi Toplulaştırma ve TİGH projesi ile oluşturulan parselasyon haritasında her parselin yola ve suya erişiminin olduğu, aşırı sulama ve yağış sularının tahliyesi için drenaj kanallarının yapımının planlandığı, toplulaştırma nedeniyle Kamu Ortak Kullanım Payı olarak %10'a kadar katılım payı kesilebileceğinden proje kapsamında dava konusu taşınmazlardan, kesilen yaklaşık %6 katılım payı oranının kanun ve yönetmeliklerce uygun olduğu, davacıların projeye giren 8 adet parselinin bulunduğu, uygulamada 6 adet müstakil ve 1 adet hisseli olmak üzere 7 adet parsel tahsis edildiği, yapılan bu işlemin toplulaştırmanın amacına ve dağıtım ilke ve esaslarına uygun olarak yapıldığı, Çorum - Alaca Arazi Toplulaştırması ve TİGH projesi kapsamında, Çorum ili, Alaca ilçesi, .. Köyü derecelendirme çalışmaları yapılmış, bu çalışmalar sonucunda arazilere indeks değeri verilerek, düşük indeks değerli araziler yüksek indeks değerli arazilere taşındığında alanlarının düştüğü, tersi durumda ise alanların arttığı, bu nedenle arazilerin yer değişmesi durumunda değer kaybının olmayacağı, uygulamaya giren dava konusu ... nolu parselin yüzölçümü 1.090,00 m² olup parsel dönüşüm katsayısının ... olduğu, ... parsel dönüşüm katsayısı 0.473710 olan 1.192,73 m² yüzölçüme sahip ... ada ... parsel olarak davacılara tahsis edildiği, yapılan bu uygulama ile davacıya proje sonrasında eşdeğer yerden uygun şekilde tahsis yapıldığı, bu sebepler doğrultusunda yapılan Arazi Toplulaştırma ve TİGH projesinin kamu yararına olduğu" görüşüne yer verildiği, Mahkemece anılan rapor hükme esas alınarak davanın reddi yolunda verilen kararın, temyize konu Bölge İdare Mahkemesi kararıyla kaldırılarak dava konusu işlemin iptaline karar verildiği anlaşılmaktadır.
Dava dilekçesinde, davacıların adına kayıtlı ... kadastral parselle ilgili olarak tahsis işlemi yapılırken komşu mera alanından yer verilmesi daha uygun iken, başka birisine ait taşınmazın verildiği, bu durumun sorunlara neden olduğu, evlerine bitişik arazinin meraya bırakılmasının ve bu alanda hayvanların otlatılmasının evin duvarlarına ve meyvelere zarar verdiği, tarımsal üretimin niteliğini yükseltip tarım ve hayvancılığı daha verimli hale getirmesi gerekirken büyük bir hak kaybı yaşatıldığı belirtilerek sonuçta ... sayılı parsele karşılık yeni tahsis edilen ... ada, ... parsel sayılı taşınmaza ilişkin işlemin iptalinin istendiği görülmektedir.
Buna karşın, ilk derece mahkemesi tarafından yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda düzenlenen bilirkişi raporunda, davacıların toplulaştırma yapılan alanda bulunan sekiz adet taşınmazlarıyla ilgili uygulamanın arazi toplulaştırması ilke ve esaslarına uygun olup olmadığının teknik değerlendirilmesi yapılmış, sonrasında gerek ilk derece mahkemesi ve gerekse istinaf mahkemesince, davacıların toplulaştırmaya dahil edilen tüm taşınmazları için değerlendirme yapılarak karar verilmiştir.
Uyuşmazlık, davacılara ait olan Çorum ili, Alaca ilçesi, ... köyünde kain, tapunun ... parselinde kayıtlı taşınmaza ilişkin arazi toplulaştırması işleminden kaynaklandığı halde, dosyaya sunulan ve hükme esas alınan 03/09/2020 tarihli bilirkişi raporu ile davacıların sekiz adet parseli yönünden inceleme yapıldığı, uyuşmazlık konusu olmamasına rağmen davacıların diğer taşınmazlarına ilişkin olarak da hüküm tesis edildiği anlaşılmaktadır.
Öte yandan, 03/09/2020 tarihli bilirkişi raporunda, dava konusu edilen ... sayılı parsele ilişkin yapılan arazi toplulaştırma işlemi yönünden inceleme yapıldığı, ancak ... sayılı parselin fiili kullanım alanından alınarak 235 metre kuzeyinde tahsis yapılmasının teknik gerekçelerinin ortaya konulmadığı ve dava konusu taşınmaza yönelik uygulamanın 3083 sayılı Kanun, anılan Kanunun Uygulama Yönetmeliği ve Teknik Talimat hükümlerine göre arazi toplulaştırması ilke ve esaslarına uygun olup olmadığı yönünde bir değerlendirme yapılmadığı görülmekle Mahkemece dosyada görev yapmış bilirkişilerden ek rapor alınması ya da takdire göre yeni bir bilirkişi kurulundan rapor alınması suretiyle bu uyuşmazlığın ... sayılı parsel yönünden çözüme kavuşturulması gerekmektedir.
Bu durumda, uyuşmazlık konusu olan ... sayılı parsel bakımından Mahkemece yapılacak inceleme sonucunda hüküm tesis edilmesi ... davacıların uyuşmazlık konusu olmayan diğer taşınmazları bakımından da karar verilmesinde hukuki isabet bulunmamaktadır.
KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1. Davalı idarenin temyiz isteminin KABULÜNE,
2. Davanın reddine ilişkin ... İdare Mahkemesi kararına yönelik olarak yapılan istinaf başvurusunun kabulü ile İdare Mahkemesi kararının kaldırılarak dava konusu işlemin iptali yolunda verilen temyize konu ... Bölge İdare Mahkemesi .... İdari Dava Dairesinin ... tarih ve E:... K:.... sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Yeniden bir karar verilmek üzere dosyanın ... Bölge İdare Mahkemesi .... İdari Dava Dairesine gönderilmesine, ... tarihinde oy birliğiyle kesin olarak karar verildi.