Mahkemesi :İş Mahkemesi

Dava, davacının sigortalılığının iptaline ilişkin Kurum işleminin iptali ile bu hizmetlerin geçerli olduğunun tespiti ve davacının iptal edilen yaşlılık aylığının yeniden bağlanarak ödenmeyen aylıkların ödetilmesi istemine ilişkindir.
Mahkemece, bozma ilamına uyularak, ilâmında belirtildiği şekilde davanın kabulüne karar verilmiştir.
Hükmün, davalılardan Kurum vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine, temyiz isteğinin süresinde olduğu anlaşıldıktan ve Tetkik Hakimi ... tarafından düzenlenen raporla dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra işin gereği düşünüldü ve aşağıdaki karar tespit edildi.
Davacı, Kurum tarafından yapılan denetim sonucu dört aylık sigortalılık süresinin ve bu hizmeti dahil edilerek bağlanan yaşlılık aylığının da iptal edilerek kendisine yersiz aylık ödendiği iddiasıyla borç çıkarıldığını, oysa Kurum tarafından hizmeti iptal edilen dönemde davalılar murisi müteveffa ... isimli şahsa ait kahvehanede çalıştığını belirterek iptal edilen çalışmalarının fiili ve gerçek olduğunun tespitini, usulsüz Kurum işleminin iptalini, yaşlılık aylığının yeniden bağlanmasını, ödenmeyen yaşlılık aylıklarının ödenmesine karar verilmesini talep ve dava etmiş; mahkemece verilen ilk kararda, yaşlılık aylığı talebi konusunda davanın konusuz kaldığı gerekçesiyle esas hakkında karar verilmesine yer olmadığına, diğer talepler yönünden ise davanın reddine karar verilmesi üzerine hüküm davacı vekili tarafından temyiz edilmiş, Dairemizce eksik inceleme ve araştırmanın varlığı nedeni ile hüküm bozulmuştur .
Bozma ilamında; "davacının ... sicil nolu ... Özel Öğretim Ltd. Şti’nden 2008/4-5-6-7. aylarda yapılan bildirimlerinin sahte olduğuna dair Kurum işlemi yerinde ise de, davacının bu işyerinde değil davalıların murisi ...’e ait kahvehanede iptale konu dönemde çalışıp çalışmadığı davanın kamu düzenine ilişkin niteliği gereği yöntemince araştırılarak irdeleme yapılmalı, bu dönemde çalışmanın ... yanında gerçekleştiği anlaşılır ise davacının iptaline karar verilen 2008/4-5-6-7. aylarında geçerli bir sigortalılık hakkı elde edeceği ve bu durumda yaşlılık aylığına daha erken hak kazanacağı gözetilmeli, elde edilen tüm kanıtlara göre davacının hizmet tespiti, yaşlılık aylığı hakkında ve Kurum işleminin yerinde olup olmadığı konusunda değerlendirme yapılarak hüküm kurulmalıdır." denilmiş, mahkemece, Dairemiz bozma ilamına uyularak davanın kabulüne karar verilmiş ise de bozma gereği tam olarak yerine getirilmeden ve yeterli araştırma, inceleme yapılmadan hüküm kurulmuştur;
Davanın yasal dayanağı 506 sayılı Kanunun 79/10. maddesidir. Maddeye göre, “Yönetmelikle tespit edilen belgeleri işveren tarafından verilmeyen veya çalıştıkları Kurumca tespit edilemeyen sigortalılar, çalıştıklarını hizmetlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak 5 yıl içerisinde mahkemeye başvurarak alacakları ilam ile ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları nazara alınır.”
Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanların hizmetlerin tespitine ilişkin davalar, kamu düzenine ilişkindir. Bu nedenle özel bir duyarlılıkla ve özenle yürütülmesi zorunludur. Bu çerçevede hak kayıplarının ve gerçeğe aykırı sigortalılık süresi edinme durumlarının önlenmesi, temel insan haklarından olan sosyal güvenlik hakkının korunabilmesi için, bu tür davalarda tarafların gösterdiği kanıtlarla yetinilmeyerek, gerekli araştırmaların re"sen yapılması ve kanıtların toplanması gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır.
6100 sayılı HMK m. 119/1-e gereğince davacının, iddiasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında açık özetlerini bildirmek, m. 194 gereğince de taraflar, dayandıkları vakıaları, ispata elverişli şekilde somutlaştırma yükümlülüğü vardır. Tarafların, dayandıkları delilleri ve hangi delilin hangi vakıanın ispatı için gösterildiğini açıkça belirtmeleri zorunludur.
Bir davada haklı çıkabilmek için soyut veya genel hatlarıyla bir iddiayı ortaya koymak yeterli değildir. Aynı zamanda bu iddiaların, ispata elverişli hale getirilerek zaman, mekân ve içerik olarak somutlaştırılması gerekir. En azından iddianın araştırılabilmesine yönelik somut bilgi ve açıklamaların sunulması gerekir. İddia somutlaştırıldıktan sonra hâkim ve karşı taraf, bunun üzerinden savunma ve yargılama yapabilecektir. Soyut iddialar ve vakıalar üzerinden değerlendirme yapılması mümkün değildir.Somutlaştırma yükü, genel anlamda tarafların açıklama ödevinin bir parçası ve layihalar teatisi aşamasındaki tezahür şeklidir. Somutlaştırma yükü, basit yargılama ve kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda da geçerlidir.
HMK m. 31 gereğince, Hâkim, uyuşmazlığın aydınlatılmasının zorunlu kıldığı durumlarda, maddi veya hukuki açıdan belirsiz yahut çelişkili gördüğü hususlar hakkında, taraflara açıklama yaptırabilir; soru sorabilir; delil gösterilmesini isteyebilir. Davaya konu talebin somutlaştırılmaması halinde önce hâkim, m. 31 ve 119/1-e gereğince davayı aydınlatma ödevi ve ön incelemedeki görevi gereği, somut olmayan hususların belirlenmesini davacıdan istemeli, gerekirse tarafa açıklattırma yaptırmalı, bu eksiklik giderildikten sonra yargılamaya devam etmelidir.
Hizmet tespiti davalarının amacı hizmetlerin karşılığı olan sosyal güvenlik haklarının korunmasıdır. Hizmet akdine dayalı çalışma olgusunun ispatında delil sınırlandırması yoksa da davacının Kurum sicil dosyası, işyeri özlük dosyası temin edilip işyerinin Kanunun kapsamında veya kapsama alınacak nitelikte bulunup bulunmadığı eksiksiz bir şekilde belirlendikten sonra iddia edilen çalışmanın başlangıç ve bitiş tarihleri, hangi işyerinde ne iş yapıldığı, işyerinin kapsam, kapasite ve niteliği, prime esas kazanca tabi ücretin ne olduğu, çalışmanın sürekli, kesintili, mevsimlik olup olmadığı eksiksiz bir şekilde açıklığa kavuşturulmalıdır.
Taraf tanıklarının sözleri değerlendirilirken bunların inandırıcılığı üzerinde durulmalı, verdikleri bilgilere nasıl vakıf oldukları, işveren ve işçiyle, işyeriyle ilişkileri, bazen uzun yılları kapsayan bilgilerin insan hafızasında yıllarca eksiksiz nasıl taşınabileceği düşünülmeli ve tanıklar buna göre dinlenilmeli, re’sen araştırma kapsamında sadece taraf tanıkları ile yetinilmeyip mümkün oldukça işyerinin müdür, amir, şef, ustabaşı ve postabaşı gibi görevlileri ve o işyerinde çalışan öteki kişiler ile o işyerine komşu ve yakın işyerlerinde bu yeri bilen ve tanıyanlar dahi dinlenerek tanık beyanlarının sağlığı denetlenmeli ve çalışma olgusu böylece hiç bir kuşku ve duraksamaya yer bırakmayacak biçimde belirlenmelidir.
Diğer taraftan, 506 sayılı Yasa"nın 79/10. (benzer 5510 sayılı Kanun m. 86/8.) maddesine göre Kuruma bildirilmeyen hizmetlerin sigortalı hizmet olarak değerlendirilmesine ilişkin davanın, tespiti istenen hizmetin geçtiği yılın sonundan başlayarak 5 yıl içinde açılması gerekir. Kanunda yer alan 5 yıllık süre, hak düşürücü olup mahkeme tarafından kendiliğinden nazara alınması gerekir. Yönetmelikle tespit edilen belgelerin bu meyanda işe giriş bildirgesinin verilmesi durumunda hak düşürücü sürenin işlememesi, ancak iş bu belgelerin içerdiği işe başlama tarihinden sonraki dönem için söz konusudur. Yönetmelikte sayılan belgelerden birisinin verilmiş olması halinde artık hak düşürücü süreden söz edilemez.
Anılan maddenin yorumunda Yargıtay uygulamasına göre, sigortalının çalıştığı işyerinden askerlik nedeniyle ayrılıp terhisini müteakip aynı işyerinde çalışmaya devam etmesi durumunda, davacıya ödenen ücretten sigorta priminin kesildiği hallerde, Kurumun denetim elemanlarınca davacının çalışmasının tespit edildiği durumlarda hak düşürücü süreden bahsedilemez. Ayrıca çalışmanın blok çalışma niteliğinde olması yani kesintisiz devam etmesi halinde hak düşürücü süreden bahsedilemeyeceği gibi, mevsimlik çalışmanın bulunması ve bu çalışmanın yıllar itibariyle kesintisiz sürdüğünün kabulü halinde de çalışılmayan dönemde hizmet akdi askıda olduğundan hükme esas alınan 5 yıllık hak düşürücü sürenin başlangıcı olarak, mevsimlik çalışmanın sona erdiği yılın sonu esas alınması gerekir. Aynı ilkeler Hukuk Genel Kurulu"nun 05.02.2003 gün ve 2003/10-7 E., 2//353 K.; 27.04.2011 gün ve 2011/10-52 E.-2011/221 K. sayılı ilamlarında da, benimsenmiştir.
Somut olayda, mahkemece bozma ilamına uyulmuş ise de yapılan yargılama sonucu verilen kararda çalışmanın niteliği, kapsamı ve süresinin net olarak belirlenemediği anlaşılmıştır; Davacının, Kurum tarafından yapılan Denetimde dava dışı ... Özel Öğretim Ltd.Şti. ve ... Teknoloji Danışmanlık Bilg. Yaz. San. ve Tic. Ltd.Şti. işyerlerinde geçen ve sahte olduğu tespitinde bulunulan dönemde çalışmalarının davalılar murisi müteveffa ... adlı şahsa ait kahvehane işyerinde geçtiğini ileri sürdüğü, ancak tespiti istenen sürenin gün ay ve yıl olarak belirtilmediği, hak düşürücü sürenin tespiti açısından davacının hizmet cetvelinin tetkikinde davalılar murisi işyerinden ayrıldıktan sonra sırası ile ... Teknoloji Danışmanlık Bilg. Yaz. San. ve Tic. Ltd.Şti. işyerinde ve ... Özel Öğretim Ltd.Şti. işyerinde çalışması bulunduğu, takiben davalılar murisi işyerinden çalışma bildirildiği, tanık beyanlarından davacının işveren ..." in vefatına kadar çalıştığı, bu tarihten sonrada davacının kahvehane işyerinde çalışmasına devam ettiği anlaşılmakla, davacının ... Teknoloji Danışmanlık Bilg. Yaz. San. ve Tic. Ltd.Şti. işyerindeki çalışmaların iptal edilip edilmediği, ... işyerinde ne kadar süre ile ve hizmet akti ile mi çalıştığı, yoksa işyeri ortağı mı olduğu konusunun açıklığa kavuşturulmadığı, davalılar murisinin vefat tarihinin dosya kapsamından tespit edilemediği görülmektedir.
Bu nedenle, mahkemece somutlaştırma yükü kapsamında davacıya talebi gün ay ve yıl olarak açıklatılmalı, çalışma şeklinin nasıl olduğu, davalılar murisi ... işyerinde çalışma süresi net olarak belirlenmeli bu dönemde davacının ortak olup olmadığı araştırılmalı, kimin tarafından işe alındığı, emir ve talimatları kimin verdiği, ücretinin nasıl belirlendiği ve ücretin hizmet akti kapsamında mı ödendiği belirlenmeli, ..." e ait veraset ilamının celbi ile ölüm tarihi ve varisleri tespit edilmeli, gerekirse dinlenen varis dışında diğer varislerde dinlenmeli, davacının ... Teknoloji Danışmanlık Bilg. Yaz. San. ve Tic. Ltd.Şti. işyerindeki çalışmalarının iptal edilip edilmediği araştırılmalı, bu kapsamda, çalışmaya ara verilmesi halinde hak düşürücü sürenin varlığı değerlendirilmeli, çalışmanın kapsam ve süresi net bir şekilde belirlenmelidir.
Yukarıda açıklanan maddi ve hukuki olgular göz önünde bulundurulmaksızın, mahkemece eksik inceleme ve araştırma sonucu davanın kabulüne karar verilmesi, usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.
O hâlde, davalı Kurum vekilinin bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve hüküm bozulmalıdır.
SONUÇ : Temyiz edilen hükmün yukarıda açıklanan nedenlerle BOZULMASINA, 09.05.2019 gününde oybirliğiyle karar verildi.