MAHKEMESİ : ... 7. Hukuk Dairesi

DAVA TÜRÜ : İŞE İADE

İLK DERECE
MAHKEMESİ : ... 2. İş Mahkemesi

Taraflar arasında görülen dava sonucunda verilen karar, süresi içinde taraf vekillerince temyiz edilmiş davacı vekili tarafından duruşma talep edilmiş ise de; işin mahiyeti itibariyle duruşma isteminin reddine, incelemenin dosya üzerinden yapılmasına karar verilmiş olmakla; dava dosyası için Tetkik Hakimi ... tarafından düzenlenen rapor dinlendikten sonra dosya incelendi, gereği konuşulup düşünüldü:

Y A R G I T A Y K A R A R I

Davacı İsteminin Özeti:
Davacı vekili; müvekkilinin maden işletme ruhsatının ... Genel Müdürlüğüne ait olan çeşitli şirketlere ve davalı şirkete ihale ve rödovans sözleşmesi ile işlettirilmek üzere verilen işyerlerinde yeraltı üretim işçisi olarak en son davalı şirket nezdinde ara vermeden çalışmakta iken iş sözleşmesinin davalı şirket tarafından rızası olmaksızın ücretsiz izne çıkartılmak suretiyle haksız olarak feshedildiğini, davalılar arasındaki asıl işveren-alt işveren ilişkisinin muvazaalı olduğunu, bu nedenle müvekkilinin başlangıçtan beri davalı ... Genel Müdürlüğü işçisi olduğunu ileri sürerek, feshin geçersizliğine ve müvekkilinin işe iadesine karar verilmesini talep etmiştir.
Davalılar Cevabının Özeti:
Davalı ... vekili; davacının müvekkili kurumun işçisi olmayıp davalı şirket işçisi olduğunu, ayrı bir işyeri olan rödovanslı sahalarda rödovans usulü ile işletmecilik yapan firmalarla kurumları arasında asıl işveren alt işveren ilişkisi bulunmadığını beyanla, davanın müvekkili kurum yönünden reddine karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı ... Mad. Nok. Or. Ür. Gıda Pet. San. ve Tic. A.Ş. vekili; davalılar arasında rödövans sözleşmesi olup bu sözleşmenin muvazaalı olmadığını, 4857 Sayılı İş Kanununun 2/6 maddesinde asıl işveren -alt işveren ilişkisinin oluşabilmesi için alt işveren tarafından yapılan işin asıl işverene ait işyerinde yapılması gerektiğini, ..."nın işletme ve işlettirme hakkının bulunmadığını, bu nedenle ... Genel Müdürlüğü"nün yapmakta olduğu asıl işi değil, işletmediği bölgeleri hasılat kirası ile işletmecilere vermesi suretiyle ... Genel Müdürlüğü"nden bağımsız işyerlerinin kurulduğunu savunarak davanın reddini istemiştir.
İlk Derece Mahkemesi Kararının Özeti:
Davalılar arasında geçerli bir rödovans ilişkisinin bulunduğu gerekçesi ile davanın davalı ... yönünden husumet yokluğu nedeni ile reddine, diğer davalı şirket yönünden ise davacının özgür iradesi ile iş sözleşmesini feshettiği gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
İstinaf:
İlk Derece Mahkemesinin kararına karşı davacı vekili tarafından istinaf başvurusunda bulunulmuştur.
Bölge Adliye Mahkemesi Kararının Özeti:
Bölge Adliye Mahkemesince; davacının iş sözleşmesinin ücretsiz izin askı süresi sonunda işveren tarafından fiilen feshedildiği ve istifa dilekçesinin işçinin gerçek iradesini yansıtmadığı belirtilerek, İlk Derece Mahkemesinin iş ilişkisinin davacı yanca haklı nedenle sona erdirildiği gerekçesiyle davanın reddine karar verilmesinin isabetsiz olduğu sonuca varılmış; öte yandan davalılar arasında 4857 sayılı Kanun’un 2. maddesi çerçevesinde geçerli bir asıl işveren-alt işveren ilişkisi bulunduğu kabul edilerek davacı şirket vekilinin istinaf başvurusunun HMK"nın 353/1-b.2 maddesi gereğince kabulü ile davacının davalı şirketteki işine iadesine, İlk Derece Mahkemesi kararının kaldırılarak işe iade davasının mali sonuçlarından davalıların müşterek müteselsilen sorumluluklarının belirlenmesine karar verilmiştir.
Temyiz:
Bölge Adliye Mahkemesi kararını taraf vekilleri temyiz etmiştir.
Gerekçe:
Somut olayda davalılar arasındaki ilişkinin niteliği uyuşmazlık konusudur.
Rödovans, maden ruhsat alanlarının maden arama ve işletme ruhsat sahibi tarafından sözleşme ile gerçek veya tüzel bir kişiye bir süre bırakılması, maden ocağının işletilmesini üstlenen gerçek veya tüzel kişinin ise, ruhsat sahibine ürettiği her bir ton maden için bir miktar ücret ödemeyi taahhüt ettiği bir sözleşmedir. Rödovans sözleşmesi, maden ruhsatının devrini değil, bu hakkın bir başkasına belirli bir süreyle kullandırılmasını amaçlar. Bu sözleşmenin yapılması kanunda herhangi bir şekle tabi tutulmamıştır.
Maden Kanununda, maden haklarının bölünmezliği ilkesi kabul edilmiştir (m.5/1). Bu düzenlemenin amacı, işletilmesinde kamusal yarar olan madenlerin rasyonel ve ekonomik olarak değerlendirilmelerini sağlamaktadır. Ancak, aynı madde uyarınca maden arama ve işletme haklarının devri mümkündür. Maden Kanunu"nun 5. maddesinin ikinci fıkrasına göre, “Maden ruhsatları ve buluculuk hakkı devredilebilir. Devir yapılmadan önce arama ve işletme ruhsatlarının devredildiği tarihteki ruhsat bedelinin iki katı tutarında devir bedeli alınır. Devir Bakanlık onayı ile gerçekleşir.”
Bakanlık izni alınmadan yapılan rödovans sözleşmesi ile ilgili yaptırım Kanunda özel olarak düzenlenmiştir. Maden Kanunu"nun Ek 7. maddesinin birinci fıkrasına göre “Ruhsat sahipleri ile üçüncü kişiler arasında rödövans sözleşmeleri Bakanlığın iznine tâbidir. İzin alınmaksızın yapılan rödövans sözleşmesi ile yürütülen madencilik faaliyetleri durdurulur”.
24.10.2010 tarihli Resmî Gazete"de yayımlanarak yürürlüğe giren 5995 sayılı Kanun ile Maden Kanunu’na eklenen Ek Madde 7"ye göre“Maden ruhsat sahiplerinin, ruhsat sahalarının bir kısmında veya tamamında üçüncü kişilerle yapmış oldukları rödovans sözleşmelerinde, bu alanlarda yapılacak madencilik faaliyetlerinden doğacak İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili idarî, malî ve hukukî sorumluluklar rödovans verene aittir. Ancak bu durum ruhsat sahibinin Maden Kanunu’ndan doğan sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.” Buna göre ruhsat sahibinin Maden Kanunu"ndan doğan sorumlulukları nedeniyle sözleşmede denetim yetkisine ilişkin bir takım hükümlere yer verilmesi rödovans sözleşmesinin geçerliliğine halel getirmez.
Daha önce maden sahasının işletmeye açmış olan ruhsat sahibi sonradan işletme ruhsatını üçüncü kişiye rödovans sözleşmesi ile devredebilir. İşletme hakkını devrederken işletmede bulunan alet ve makineleri de sözleşmenin diğer tarafında kullanması için verebilir. Bu durumda ruhsat sahibi, sadece karşılığında rödovans bedeli aldığı ürünü denetlemek, teslim almak ve maden kanununun ruhsat sahibine yüklediği yükümlülükler nedeniyle üretime yönelik olmayan işçi bulundurmak yetkilerine sahiptir.
Rödovans sözleşmesinin tarafları arasında çıkan uyuşmazlıklar açısından, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 357. maddesinde düzenlenen ürün kirasına ilişkin hükümleri kıyasen uygulanmaktadır. Ürün kirası sözleşmesine göre, kiraya veren, kiracıya, ürün veren bir şeyin veya hakkın kullanılmasını ve ürünlerin devşirilmesini bedel karşılığında bırakmayı üstlenmektedir.
Rödovans sözleşmesinde, mülkiyeti devlete ait olan madenlerin arama ve işletme hakkını alan gerçek veya tüzel kişilerin bu haklarını üçüncü kişilere devretmesi söz konusudur. Bu nedenle, rödovans sözleşmesinde alt işveren sözleşmesinde olduğu gibi biri asıl işveren, diğeri alt işveren olan iki işveren bulunmamaktadır. Ruhsat sahibi, yürüttüğü mal ve hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde iş alan başka bir işverenle alt işverenlik sözleşmesi düzenlememektedir. Diğer bir deyişle, maden kanununa uygun olarak akdedilen rödovans sözleşmesi yukarıda ifade edilen alt işverenlik sözleşmesinin unsurlarını taşımamaktadır (UYUMAZ, Alper/GÜNGÖR,Fatma; Rödovans Sözleşmesi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XIX, 2015, s. 160).
Maden sahasında işletme hakkının kiraya verilmesinde (rödövans sözleşmesi) rödövansçı, madeni, sözleşmede belirtilen şartlar çerçevesinde kendi adına işletir. Rödövansçı, madeni kendi adına işletemiyorsa, üretim, çalışma ve organizasyon açısından ruhsat sahibine tam olarak bağlı ise bu durumda rödövanstan değil, alt işverenlik ya da ihaleden söz edilir. Dolayısıyla rödövans sözleşmesi rödövansçının bağımsızlığını ve inisiyatifini tamamen ortadan kaldıracak şekilde düzenlenemez. Rödövans sözleşmesinde, asgari üretim miktarı ile ton başına verilecek ücretin belirlenmesi hukuki ilişkiyi rödövans olmaktan çıkarmaz. Rödövans sözleşmesinde rödövansçı istediği kadar işçi alıp çıkartabilir, kanunlara aykırı olmamak şartıyla üretim sürecini istediği gibi yönetebilir, vardiyalar oluşturabilir, çalışma şartlarını belirleyebilir. Rödövansta önemli olan belirli nitelikte ve miktardaki madenin belirli zaman dilimleri içinde çıkartılarak istenilen yerlere sevkini yapmaktır.
Somut olayda, davalı ... Genel Müdürlüğü ile dava dışı ... Madencilik Petrol Ürünleri Ltd Şti arasında 2004 yılında ... 18 nolu kömür sahasının rödovans karşılığı işlettirilmesine ilişkin sözleşme yapıldığı, sözleşmenin 5. maddesinde sözleşme süresinin 10 yıl olduğu ve 5"er yıllık süreler halinde uzatılabileceği, 24. maddesinde ise ... Genel Müdürlüğü"nün yazılı izni ile sözleşmenin başkasına devredilebileceğinin düzenlendiği ve bu düzenlemelere uygun bir şekilde sözleşmenin noterlikçe düzenlenen protokol ile ... Genel Müdürlüğü uhdesinde kalmak kaydıyla ... 18 nolu maden sahasının işletme işinin ... Madencilik Petrol Ürünleri Ltd Şti tarafından davalı ... Madencilik Şirketine 11.09.2013 tarihinde devredildiği ve iş bu devre ... Genel Müdürlüğünce muvafakat verildiği, ayrıca 2004 yılında yapılan sözleşme süresinin 10 yıl olduğu ve süresi 23.12.2014 tarihinde sona ereceğinden 5 yıl süre ile uzatım protokolü yapıldığı ve protokolün 01.01.2015 tarihi itibari ile yürürlüğe gireceği ve bitiş tarihinin 31.12.2019 olduğu anlaşılmıştır. ... Genel Müdürlüğü ile rödovans karşılığı maden sahası işleten şirketler arasında yapılan kira kontratlarında kiralanan şeylerin bina, arsa, perfabrik bina, yurt binası olduğu ve kullanım amaçlarının makine parkı, misafirhane, kuyu yeri gibi genel olarak idari hizmetlere yönelik olduğu görülmüştür. ... ile rödovanslı saha üretim alanlarına ait olan kesit görünümlü haritaların incelenmesi sonucunda ... ile rödovansçıların ayrı sahalarda çalıştıkları maden sahalarının mevcut olduğu, ancak çalışılan kotların birbirinden tamamen bağımsız olduğu, gerek aynı sahalarda gerekse de ayrı sahalarda çalışılan maden sahalarının ocak girişlerinin birbirinden tamamen bağımsız olduğu hususları tespit edilmiştir.
Dinlenen tanık beyanlarından ve dosyaya sunulan belgelerden; şirket işçileri üzerindeki yönetim hakkının ... tarafından kullanılmadığı, ... tarafından kiraya verilenlerin yapılan işte kullanılan araç gereçler olmadığı, idari hizmetlere yönelik binaların veya arsaların kiralandığı ve ... tarafından yapılan denetimlerin sürekli olmadığı ve bu itibarla yapılan üretime yönelik bir denetim olmasının mümkün olmadığı, ..."ya tanınan yetkilerin denetim ve koordinasyon sınırlarını aşmadığı anlaşılmaktadır. Sözleşmenin içeriğine ve uygulamasına bakılarak yapılan açıklamalar karşısında, davalılar arasında rödovans sözleşmesi olduğunun kabulü ile sonuca gidilmesi gerekmektedir.
Belirtilen sebeplerle, 4857 sayılı Kanun’un 20. maddesinin 3. fıkrası uyarınca, Bölge Adliye Mahkemesi hükmünün bozulmak suretiyle ortadan kaldırılması ve aşağıdaki gibi karar verilmesi gerekmiştir.
HÜKÜM: Yukarıda açıklanan gerekçe ile;
1-... Bölge Adliye Mahkemesi 7. Hukuk Dairesinin 07/07/2017 tarih 2017/2201 esas 2017/1786 karar sayılı kararının BOZULARAK ORTADAN KALDIRILMASINA,
2-Davanın davalılardan ... açısından husumetten REDDİNE,
3-İşverence yapılan FESHİN GEÇERSİZLİĞİNE ve davacının davalı ... Mad. Nok. Or. Ür. Gıda Pet. San. ve Tic. A.Ş."deki İŞE İADESİNE,
4-Davacının yasal sürede işe başvurusuna rağmen işverenin süresi içerisinde işe başlatmaması halinde ödenmesi gereken ve davalılardan ... Mad. Nok. Or. Ür. Gıda Pet. San. ve Tic. A.Ş."nin sorumlu olduğu tazminat miktarının takdiren 5 aylık brüt ücret olarak belirlenmesine,
5-Davacı işçinin işe iadesi için işverene süresi içerisinde müracaatı halinde hak kazanılacak olan ve kararın kesinleşmesine kadar en çok 4 aylık boşta geçen ücret ve diğer haklarının davalı ... Mad. Nok. Or. Ür. Gıda Pet. San. ve Tic. A.Ş."den tahsili ile ödenmesi gerektiğinin belirlenmesine, işe başlatılma halinde ödenen ihbar ve kıdem tazminatının bu alacaktan mahsubuna,
6-Davacı taraf kendisini vekille temsil ettirmiş olduğundan karar tarihi itibariyle yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi davanın niteliğine göre 2.180,00 TL vekalet ücretinin davalı şirketten alınarak davacıya verilmesine,
7- Davalı ... kendisini vekille temsil ettirmiş olduğundan karar tarihi itibariyle yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi davanın niteliğine göre 2.180,00 TL vekalet ücretinin davalı şirketten alınarak davalı ..."ya verilmesine,
8-Hüküm tarihine göre alınması gerekli 71,80 TL karar ve ilam harcının davalı ... Mad. Nok. Or. Ür. Gıda Pet. San. ve Tic. A.Ş."den alınarak hazineye irad kaydına,
9-Adli yardım talebinin kabulüne karar verilmiş olmakla, davacı tarafından yapılan 100,00 TL yargılama giderinin, davalı ... Mad. Nok. Or. Ür. Gıda Pet. San. ve Tic. A.Ş."den alınarak Hazineye irat kaydına,

10-Davalı ... Mad. Nok. Or. Ür. Gıda Pet. San. ve Tic. A.Ş. tarafından yapılan yargılama giderlerinin üzerinde bırakılmasına,
11-Dosyanın kararı veren İlk Derece Mahkemesine gönderilmesine, karardan bir örneğin kararı veren Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
12-Taraflarca yatırılan gider avanslarından varsa kullanılmayan bakiyelerinin ilgili tarafa iadesine, peşin alınan temyiz karar harcının istek halinde ilgililere iadesine, 04.06.2018 tarihinde oybirliği ile kesin olarak karar verildi.