MAHKEMESİ :İş Mahkemesi



1. Taraflar arasındaki “tespit” davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesince verilen davalıların istinaf başvurularının esastan reddine ilişkin karar davalı ... vekili ve davalı işveren vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay 21. Hukuk Dairesince yapılan inceleme sonunda İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesi kararı kaldırılarak davanın kabulüne ilişkin ilk derece mahkemesi kararı bozulmuş ve mahkemece Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.
2. Direnme kararı davalı ... vekili ve davalı işveren vekili tarafından temyiz edilmiştir.
3. Hukuk Genel Kurulunca dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

I. YARGILAMA SÜRECİ
Davacı İstemi:
4. Davacı vekili dava dilekçesinde; müvekkilinin 01.07.1993-21.01.1997 tarihleri arasında davalı işyerinde çalıştığını, davalı işverenin mahiyetinin basım (matbaacılık) işyeri olduğunu, bildirimlerinin 3A kodundan yapılması gerekli iken 1A kodunda yapıldığını, matbaa bölümünde bobs kesim makinesi operatörü olarak çalışan müvekkilinin birçok kimyasala maruz kaldığını bu nedenle itibari hizmetten yararlandırılması ve çalışılan iş alanının basım işyeri kabul edilmesi gerektiğini ileri sürerek, müvekkilinin yaptığı iş ve işyerinin özelliği göz önüne alınarak davalı işyerinde geçen 01.07.1993-21.01.1997 tarihleri arasında dönemler yönünden itibari hizmet süresinin tespitini talep etmiştir.
Davalı Cevabı:
5. Davalı ... vekili cevap dilekçesinde; davaya konu işyerinin itibari hizmet kapsamında bulunmadığını belirterek davanın reddinin gerektiğini savunmuştur.
6. Davalı işveren vekili cevap dilekçesinde; davacının talep ettiği itibari hizmet yönünden beş yıllık hak düşürücü sürenin dolduğunu, davacının işyerindeki çalışmalarının 506 sayılı Kanun"un Ek 5. maddesinde düzenlenen itibari hizmetten sayılmasının mümkün olmadığını, müvekkil şirketin itibari hizmet kapsamına alınabilecek işyerleri arasına girmediğini, müvekkil işyerinin basım işi değil, ambalaj ürünü üzerine baskı işi yapan işyeri olduğunu, davacının bobs kesim makine operatörü olarak görev yapıp kimyasal gazlara maruz kalmadığını, davalı işyeri basım işyeri kabul edilse dahi davacı yönünden şartların oluşmadığını belirterek davanın reddini savunmuştur.
İlk Derece Mahkeme Kararı:
7. İzmir 14. İş Mahkemesinin 24.10.2017 tarihli ve 2016/60 E., 2017/354 K. sayılı kararı ile; 506 sayılı Kanun"a 2098 sayılı Kanun"un Ek 1. maddesi ile eklenen Ek 5/II. madde hükmüne göre, itibari hizmet süresinden yararlanabilmesi için birinci koşulun sigortalının basım ve gazetecilik işyerinde çalışmış olması, ikinci koşulun ise maddede belirtilen yazılı fiziksel dış etkenlerden birinin gerçekleşmesi olduğu, davacının 01.07.1993-21.01.1997 tarihleri arasındaki çalışmaları yönünden her iki şartın sağlandığı ve davalı işyerinin basım işi niteliğinde olduğu gerekçesiyle davanın kabulüne karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi Kararı:
8. Davalı ... vekili ve davalı işveren vekili tarafından süresi içinde istinaf kanun yoluna başvurulmuştur.
9. İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesince 19.03.2018 tarihli ve 2017/2650 E., 2018/456 K. sayılı kararı ile; dava konusu dönem yönünden geçerli olan 506 sayılı Kanun"un Ek 5. maddesindeki düzenleme uyarınca basım ve gazetecilik işyerindeki çalışma koşulları nedeniyle itibari hizmet süresinden yararlanabilmek için, yasada öngörülen iki koşulun birlikte gerçekleştiğinin belirlenmesi gereği zorunlu olduğu, bunlardan birinci koşulun, sigortalının basım ve gazetecilik işyerinde çalışmış olması; ikinci koşulun ise, yine aynı maddenin II. Alt Bendinin (a-f) işaretli alt bentlerinde yazılı fiziksel dış etkenlerden birinin olayda ayrıca gerçekleşmesi gerektiği, somut olay bakımından her iki şartın sağlandığı gerekçesiyle davalıların istinaf başvurularının esastan reddine karar verilmiştir.
Özel Daire Bozma Kararı:
10. İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı ... ve davalı işveren vekili tarafından temyiz isteminde bulunulmuştur.
11. Yargıtay 21. Hukuk Dairesince 05.07.2018 tarihli ve 2018/2817 E., 2018/6058 K. sayılı karar ile;
"...Dava, itibari hizmet süresinin tespiti istemine ilişkindir. İlk Derece Mahkemesince, hükümde belirtilen gerekçelerle davanın kabulü ile Davacının davalı işyerinde 01.07.1993 tarihinden 21.01.1997 tarihine kadar toplam 1273 hizmeti esnasında yaptığı işin 506 sayılı Yasanın Ek-5/II fıkra olarak 2098 sayılı Yasa ile eklenen (EK-1) madde kapsamında bulunduğunun, 1A olarak diğer davalı Kuruma bildirilen toplam 1273 günlük fiili çalışma süresinin 3/A olarak değerlendirilerek, bu sürenin % 25’ inin itibari hizmet süresi olarak salt sigortalılık süresine eklenmesi gerektiğinin tespitine, karar verilmiş, İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesince davalı .... A.Ş. ve Kurum vekilinin istinaf başvurusunun esastan reddine karar verilmiştir. Dosyadaki kayıt ve belgelerden; davacının davalı işyerinde 01.07.1993-21.01.1997 tarihleri arasında bobs kesim makinesi operatörü olarak çalıştığı, işyerinin ofset baskılı ambalaj kutu imali işinden kanun kapsamına alındığı, mahkemece keşif yapıldığı, bilirkişi raporunda, işyerinde 506 sayılı yasanın Ek 5. maddesinin II. bendinde yer alan basım işleri yapıldığı, solunum ve cilt yolu ile vücuda geçen gaz, toz veya diğer zehirli maddelerle çalışılan ve ayrıca fazla gürültülü ve ihtisas yapıcı makine ve aletlerle çalışılarak iş yapılan işyeri olduğu kanaatinin belirtildiği anlaşılmıştır.
Uyuşmazlık, davalı iş yerinin basım işi niteliğinde olup olmadığı ve davacının davalı iş yerinde geçen çalışmaları yönünden itibari hizmetten yararlanıp yararlanamayacağı noktasında toplanmaktadır.
İtibari hizmet süresi, ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanların erken yıpranmaları nedeniyle daha erken emekli olabilmeleri için kanun koyucu tarafından belirlenmiş erken emeklilik sağlayan düzenlemelerden biridir. İtibari hizmet süresi fiilen olmayan ancak kanun koyucu tarafından verilen imkân nedeniyle varsayılan bir sürenin sigortalılık süresine eklenmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun’un Ek 5’inci maddesi:
“506 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılanların, aşağıda sayılan görevlerde geçen sigortalılık sürelerine, bu sürelerin her tam yılı için, hizalarında gösterilen süreler, sigortalılık süresi olarak eklenir.
Sigortalılar Hizmetin Geçtiği Yer Eklenecek Süre
I-a) 212 sayılı Kanunla değiştirilen 5953 sayılı basın mesleğinde çalışanlarla çalıştıranlar arasındaki münasebetleri düzenliyen kanun kapsamına tabi olarak çalışan sigortalılar.
5953 sayılı Kanunu Değiştiren 212 sayılı Kanunun birinci maddesi kapsamıma giren, 90 gün,
b) Basın kartı yönetmeliğine göre basın kartına sahip olmak suretiyle gazetecilik yaparken, kamu kurumlarına giren ve bu kurumlarda meslekleriyle ilgili görevlerde istihdam edilen sigortalılar.
Basın müşavirlikleri
II - (Değişik bent: 20/06/1987 - 3395/13 md.)
Basım ve gazetecilik işyerlerinden 1475 sayılı Kanun ve değişikliklerine göre çalışan sigortalılar,
a) Solunum ve cilt yoluyla vücuda geçen gaz veya diğer zehirleyici maddelerle çalışılan iş yerleri,
b) Fazla gürültü ve ihtizaz yapıcı makine ve aletlerle çalışarak iş yapılan işyerleri,
c) Doğrudan doğruya yüksek hararete maruz bulunarak çalışılan işyerleri,
d) Fazla ve devamlı adali gayret sarf edilerek iş yapılan işyerleri,
e) Tabii ışığın hiç olmadığı ve münhasıran suni ışık altında çalışılan işyerleri,
f) Günlük mesainin yarıdan fazlası saat 20.00"den sonra çalışılarak yapılan işyerleri
III - (Ek bent: 20/06/1987 - 3395/13 md.) Denizde Gemi adamları, gemi ateşçileri, kömürcüler, dalgıçlar.
IV - (Ek bent: 20/06/1987 - 3395/13 md.)
1. Çelik, demir ve tunç döküm,
(...)*, fabrika,
2. Zehirli, boğucu, yakıcı, öldürücü atölye, havuz ve depolarda, trafo binalarında ve patlayıcı gaz, asit, boya işleriyle gaz da çalışanlar, maskesi ile çalışmayı gerektiren işlerde,
3. Patlayıcı maddeler yapılmasında,
4. Kaynak işlerinde çalışanlarda,
Kesirlerin hesaplanmasında tam yıl 360 gün olarak alınır. Fiilen çalışılmış güne eklenecek itibari hizmet günü sayısının bulunmasında (Çalışılan gün sayısı x 0,25) formülü uygulanır.” Düzenlemesini içermektedir.
Bu yönüyle davanın yasal dayanağı, 506 sayılı Kanunun Ek 5’inci maddesidir. Anılan maddeye göre, sigortalıların itibari hizmetten yararlanabilmesi için iki koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekir. Birinci koşul sigortalının Basım ve gazetecilik iş yerlerinde çalışması, ikinci koşul ise; II. bendin (a-f) alt bendlerinde yazılı fiziksel dış etkenlerin ve olumsuz çalışma koşullarının olayda ayrıca gerçekleşmesidir. Söz konusu maddede, basım ve gazetecilik iş yeri birlikte ifade edilmişse de, gazetecilik işi yapılmayan sadece basım işi yapılan iş yerlerinde çalışan sigortalılarda, maddenin alt bentlerinde sayılan koşullardan herhangi birisi oluştuğu takdirde itibari hizmetten yaralanacakları açıktır. Ancak "Basım" işinin matbaa iş yerinde mevkute çıkarmaya yönelik olduğunun kabulü gerekmektedir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 2015/21-3371 Esas, 2018/129 Karar sayılı 07.02.2018 tarihli ilamı da bu yöndedir.
Somut olayda, davalı iş yerinde ambalaj üzerine baskı yapıldığı, söz konusu iş yerinde basım ve gazetecilik adına herhangi bir faaliyette bulunulmadığı, basım iş yerinin mevkute çıkarmaya yönelik olarak faaliyet göstermesi gerektiği, bu nedenle davalı iş yerinin 506 sayılı Kanunun Ek 5’inci maddesinde belirtilen itibari hizmet süresinden yararlanılabilecek iş kollarına girmediği, itibari hizmet süresinde işçi yararına yorum ilkesi ile iş yeri alanlarının genişletilemeyeceği, bu durumda davanın reddi gerektiği anlaşılmaktadır
O hâlde, davalı ... Ve Tic A.Ş ile Kurum vekillerinin bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesi kararının, yukarıda yazılı sebepten dolayı bozularak ortadan kaldırılması gerekmiştir..." gerekçesiyle oy çokluğuyla karar bozulmuştur.
Direnme Kararı:
12. İzmir 14. İş Mahkemesinin 24.09.2019 tarihli ve 2018/363 E., 2019/93 K. sayılı kararı ile; önceki gerekçeler tekrar edilmek suretiyle direnme kararı verilmiştir.
Direnme Kararının Temyizi:
13. Direnme kararı süresi içinde davalı ... vekili ve davalı işveren vekili tarafından temyiz edilmiştir.

II. UYUŞMAZLIK:
14. Direnme yolu ile Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; somut olay bakımından davalı işyerinde davacı tarafından yapılan bobs kesim makinesi operatörü işinin basım işi niteliğinde olup olmadığı buradan varılacak sonuca göre davacının talep ettiği dönem yönünden itibari hizmetten yararlanıp yararlanamayacağı noktasında toplanmaktadır.

III. GEREKÇE
15. İtibari hizmet süresi, ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanların erken yıpranmaları nedeniyle kanun koyucu tarafından belirlenmiş erken emeklilik sağlayan düzenlemelerden biridir. İtibari hizmet süresi fiilen olmayan ancak kanun koyucu tarafından verilen imkân nedeniyle varsayılan bir sürenin sigortalılık süresine eklenmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.
16. Uyuşmazlığın çözümünde öncelikle konuya ilişkin yasal mevzuatın belirlenmesi ve incelenmesi gerekmektedir.
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun Ek 5. maddesi:
“506 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılanların, aşağıda sayılan görevlerde geçen sigortalılık sürelerine, bu sürelerin her tam yılı için, hizalarında gösterilen süreler, sigortalılık süresi olarak eklenir.
Sigortalılar Hizmetin Geçtiği Yer Eklenecek Süre
I- a) 212 sayılı Kanunla değiştirilen 5953 sayılı basın mesleğinde çalışanlarla çalıştıranlar arasındaki münasebetleri düzenliyen kanun kapsamına tabi olarak çalışan sigortalılar.
5953 sayılı Kanunu Değiştiren 212 sayılı Kanunun birinci maddesi kapsamıma giren, 90 gün,
b) Basın kartı yönetmeliğine göre basın kartına sahip olmak suretiyle gazetecilik yaparken, kamu kurumlarına giren ve bu kurumlarda meslekleriyle ilgili görevlerde istihdam edilen sigortalılar.
Basın müşavirlikleri, 90 gün,
II - (Değişik bent: 20/06/1987 - 3395/13 md.)
Basım ve gazetecilik iş yerlerinden 1475 sayılı Kanun ve değişikliklerine göre çalışan sigortalılar,
a) Solunum ve cilt yoluyla vücuda geçen gaz veya diğer zehirleyici maddelerle çalışılan iş yerleri,
b) Fazla gürültü ve ihtizaz yapıcı makine ve aletlerle çalışarak iş yapılan işyerleri,
c) Doğrudan doğruya yüksek hararete maruz bulunarak çalışılan işyerleri,
d) Fazla ve devamlı adali gayret sarf edilerek iş yapılan işyerleri,
e) Tabii ışığın hiç olmadığı ve münhasıran suni ışık altında çalışılan işyerleri,
f) Günlük mesainin yarıdan fazlası saat 20.00"den sonra çalışılarak yapılan işyerleri, 90 gün,
III - Denizde 90 gün Gemi adamları, gemi ateşçileri, kömürcüler, dalgıçlar.
IV - 1. Çelik, demir ve tunç döküm,
(...), fabrika,
2. Zehirli, boğucu, yakıcı, öldürücü atölye, havuz ve depolarda, trafo binalarında ve patlayıcı gaz, asit, boya işleriyle gaz da çalışanlar, maskesi ile çalışmayı gerektiren işlerde,
3. Patlayıcı maddeler yapılmasında,
4. Kaynak işlerinde çalışanlarda, 90 gün
Kesirlerin hesaplanmasında tam yıl 360 gün olarak alınır. Fiilen çalışılmış güne eklenecek itibari hizmet günü sayısının bulunmasında (Çalışılan gün sayısı x 0,25) formülü uygulanır.” düzenlemesini içermektedir.
17. Bu yönüyle davanın yasal dayanağı belirgin olarak 506 sayılı Kanun"un Ek 5. maddesidir. Anılan maddeye göre, sigortalıların itibari hizmetten yararlanabilmesi için iki koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir. Birinci koşul sigortalının basım ve gazetecilik işyerlerinde çalışması, ikinci koşul ise; II. bendin (a-f) alt bendlerinde yazılı fiziksel dış etkenlerin ve olumsuz çalışma koşullarının olayda gerçekleşmesidir. Söz konusu maddede, basım ve gazetecilik işyeri birlikte ifade edilmişse de, gazetecilik işi yapılmayan sadece basım işi yapılan işyerlerinde çalışan sigortalıların da, maddenin alt bentlerinde sayılan koşullardan herhangi birisi oluştuğu takdirde itibari hizmetten yararlanacakları açıktır.
18. Matbaa işyeri itibari hizmet süresi açısından değerlendirildiğinde, günümüzde matbaa endüstrisinde kullanılan kimyasal maddelerin sayısında büyük bir artış bulunmaktadır. Çalışanlar da özellikle inhalasyon ve deri yoluyla toksik özelliği yüksek birçok maddeyi vücutlarına almaktadırlar. Bu maddeler arasında kurşun, cıva gibi ağır metaller dahi bulunmaktadır. Hızla gelişen teknolojinin bir sonucu olarak matbaalar, tekstilden ambalaja, elektronik aletlerden duvar kâğıtlarına birçok alanda vazgeçilmez bir öğe olarak yerini almıştır. Matbaanın bu kadar geniş bir alanda kullanılmasına rağmen 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun Ek 5. maddesinde düzenlenen basım işyerinin mevkute çıkarmaya yönelik olarak faaliyet gösteren iş yeri kabul edilmesi hak ve eşitliğe uygun kabul edilemez.
19. 506 sayılı Kanun"un Ek 5. maddesinin gerekçesinde "...sosyal güvenlik sistemlerinde itibari hizmet süresi ve fiili hizmet zammı gibi uygulamalara, vücudu yıpratıcı, dolayısıyla çalışma gücünü ve hayat süresini azaltıcı işyerlerinde çeşitli tehlikelere açık olarak çalışanlar için yer verilmektedir. Buhar, is, duman, kurum, toz, koku, asit, zehirli gaz, gürültü, sarsıntı ve radyoaktif ışın gibi ağır ve yıpratıcı çalışma şartlarına rağmen, bu şartlara açık birçok kuruluşun kurulması, çalıştırılması ve faaliyetini sürdürmesi ekonomik, kültürel, sosyal ve sağlık yönlerinden topluma katkıları sebebiyle zorunlu bulunmaktadır. Söz konusu ağır ve yıpratıcı işlerde fiziki, ruhi ve fizyolojik bakımlardan insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen şartlar altında çalışanların tümünün, 2098 sayılı Kanunun ek 1. maddesinde unvan sayılmak suretiyle sınırlı olarak verilen itibari hizmet süresi hakkından yararlandırılmaları, gerek Anayasamızın eşitlik ilkeleri ve gerekse sosyal güvenliğin temel prensiplerine uygun düşeceği için zorunlu görülmektedir..." şeklinde yer alan açıklamalarda incelendiğinde itibari hizmet kapsamının sadece mevkute çıkaran işyerleri için geçerli olmasının hukuken doğru olmadığı anlaşılmaktadır.
20. Tüm bu açıklamalar ışığında somut olay değerlendirildiğinde, işyerinin mahiyeti matbaa olmasa dahi baskı makinesinin bulunduğu ve davacının “bobs kesim makinesi operatörü” olarak çalıştığı dikkate alındığında davacının 506 sayılı Kanun’un Ek 5/2. bendi uyarınca itibari hizmet süresinden yararlanması gerekmektedir.
21. Hâl böyle olunca, yerel mahkemenin yukarıda açıklanan hususlara değinen direnme kararı yerindedir.
22. Ne var ki, bozma nedenine göre Özel Dairece işin esası incelenmediğinden davalı ... vekilinin ve davalı işveren vekilinin temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın Özel Daireye gönderilmesi gerekir.

IV. SONUÇ:
Açıklanan nedenlerle;
Direnme uygun olup, davalı ... vekilinin ve davalı işveren vekilinin sair hususlara ilişkin temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın 21. HUKUK DAİRESİNE GÖNDERİLMESİNE, 07.07.2020 tarihinde oy birliği ile kesin olarak karar verildi.