Bölge Adliye Mahkemesi : Sakarya Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesi
İlk Derece Mahkemesi : Zonguldak 3. İş Mahkemesi

Dava, iş kazasından sigortalının sürekli iş göremezliği nedeniyle maddi ve manevi zararlarının giderilmesi istemine ilişkindir.
İlk Derece Mahkemesince, hükümde belirtilen gerekçelerle davanın kısmen kabulüne dair verilen karara karşı, davacı vekilinin istinafa başvurması üzerine, Sakarya Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesince davacı vekilinin istinaf başvurusunun kabulüne, ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına, davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesince verilen kararın davalı ... (TTK) Genel Müdürlüğü vekili tarafından süresi içersinde temyiz edildiği, anlaşıldıktan ve Tetkik Hâkimi ... tarafından düzenlenen raporla dosyadaki kâğıtlar okunduktan sonra işin gereği düşünüldü ve aşağıdaki karar tespit edildi.
I-İSTEM
Davacı vekili dava dilekçesinde özetle; davacının davalı TTK Genel Müdürlüğü’nün rödovans sahalı alt işvereni davalı şirket işyerinde çalışırken 07/02/2012 tarihinde iş kazası geçirip % 34,2 oranında malul kaldığını, iş kazasının oluşunda davalı işverenlerin tamamen kusurlu olduklarını, maddi ve manevi zarara uğradığını belirterek fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak üzere 10,00 TL maddi tazminat ve 30.000,00 TL manevi tazminatın olay tarihi olan 07/02/2012 tarihinden itibaren yasal faizi ile birlikte tahsilini talep etmiştir.
Davacı vekili ıslah dilekçesiyle maddi tazminat istemini davalı Aslantürk Orman Ürünleri Nakliye Madencilik Akaryakıt İnşaat Taahhüt Pazarlama San Ve Tic Ltd Şti yönünden 91.000,00 TL’ye artırmıştır.
II-CEVAP
Davalı TTK Genel Müdürlüğü vekili cevap dilekçesinde özetle; davanın zamanaşımına uğradığını, davanın mükerrer olduğunu, davacının müvekkil kurum işçisi olmadığını, 3213 Sayılı Maden Kanunu"na eklenen Ek 7.maddesine göre rödovans ile işletilen maden sahalarında iş hukukundan kaynaklanan bütün sorumluluğun rödovansçıya bırakıldığını, diğer davalı şirket ile müvekkil kurum arasında yapılan Bağlık Mariya Taşkömürü Sahasının rödovans karşılığı işlettirilmesine ilişkin noter onaylı rödovans sözleşmesi ile yer teslimi yapıldığını, firmanın tüm haklarından sorumlu olduğu işçileri ile birlikte ocaktaki çalışmalarına başladığını, rödovans işletmecilerine ait işyerlerinin müvekkil kurumdan tamamen ayrı olarak madencilik faaliyeti yürüten, hukuki, idari ve teknik bağımsızlığı olan müstakil işyerleri olduğunu ve rödovans sözleşmelerinin Borçlar Kanunu hükümlerine göre hasılat kirası niteliğinde olduğunu belirterek davanın reddini talep etmiştir.
Dava dilekçesi usulünce davalı şirkete tebliğ edilmiş olup, anılan davalı davaya cevap vermemiştir.
III-MAHKEME KARARI
A-İLK DERECE MAHKEME KARARI
‘1-Davalı TTK Genel Müdürlüğü hakkında açılan davanın husumet yokluğu nedeniyle reddine,
2-Davalı Arslantürk Madencilik Şirketi aleyhine açılan davanın kısmen kabulü ile;
a) Davacının iş kazası sonucu oluşan % 34,2 oranındaki maluliyeti nedeniyle 91.000,00 TL maddi tazminatın kaza tarihi olan 07.02.2012 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine,
b) Davacının iş kazası sonucu oluşan % 34,2 oranındaki maluliyeti nedeniyle kazadaki kusur durumu ile kaçınılmazlık, yaşanan tedavi süreci ve ekonomik koşullar dikkate alındığında takdiren 22.000,00 TL manevi tazminatın iş kazası tarihi olan 07.02.2012 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine,
-Fazlaya dair ilişkin istemin reddine karar vermiştir.
B-BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ KARARI
Davacının istinaf başvurusunun “Her ne kadar hükme esas kusur tespitine ilişkin 24.04.2018 tarihli bilirkişi kurulu raporunda, davalı kurumun Maria Kömür Sahasında herhangi bir çalışmasının bulunmadığı ve Maden Kanunu’ndan kaynaklanan bir kusurunun bulunmadığı belirtilmiş ise de, davalı kurum ile davalı şirket arasındaki iç ilişkiye göre görülmesi muhtemel rucü davasında değerlendirilmesi mümkün olup; Yargıtay 21.Hukuk Dairesi"nin 24.09.2019 tarih ve 2018/5961-2019/5431-E/K sayılı ilamı ile denetiminden geçip onanan yerel mahkeme kararında Türkiye Kömür İşletmeleri (TTK) Genel Müdürlüğü"ne sadece ruhsat sahibi olarak % 15 oranında kusur yüklendiği anlaşılmıştır. Bu tespitlere göre, davacı işçinin 07.02.2012 tarihinde geçirdiği iş kazasından doğan meslekten kazanma gücünden kaybetme nedeniyle maddi zararından davalı asıl işveren kurumun ve davalı alt işveren şirketin kusur oranı ile sınırlı olarak sorumlu oldukları saptanmıştır.” Gerekçesiyle kabul edilerek 6100 Sayılı HMK"nın 353/1-b-2 maddesi uyarınca kaldırılmasına,
II-Davanın kısmen kabulüne, kısmen reddine,
1-a) Dava konusu 10,00 TL maddi tazminatın iş kazası tarihi olan 07/02/2012 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalılardan müştereken ve müteselsilen alınarak davacıya verilmesine,
1-b) Dava konusu 91.000,00 TL maddi tazminatın iş kazası tarihi olan 07.02.2012 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalı şirketten alınarak davacıya verilmesine,
2-Dava konusu toplam 22.000,00 TL manevi tazminatın iş kazası tarihi olan 07.02.2012 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalılardan müştereken ve müteselsilen alınarak davacıya verilmesine, fazlaya ilişkin istemin reddine,” karar vermiştir.
IV-TEMYİZ KANUN YOLUNA BAŞVURU VE NEDENLERİ:
Davalı TTK Genel Müdürlüğü vekili temyiz dilekçesinde özetle, dosyada alınan kusur raporunda müvekkiline kusur verilmediğini, 3213 Sayılı Maden Kanunu Ek 7. Maddesi kapsamında İş Hukukundan kaynaklı sorumluluklar rödovansçıya ait olduğundan sorumluluğuna gidilemeyeceğini, asıl işveren sıfatı olmadığını, Rödovans Sözleşmesi ile işi Davalı Aslantürk Şirketine verdiklerini Rödovans sözleşmesi doğrultusunda da sorumluluğuna gidilemeyeceğini, TTK Genel Müdürlüğü ana statüsü gereğince kömür havzalarını işletmek veya işlettirmek yetkisinin bulunduğu bu nedenle asıl işveren olarak kabul edilemeyeceği gerekçeleriyle kararın bozulmasını istemiştir.
V-İLGİLİ HUKUK KURALLARI VE İNCELEME:
Dava; iş kazası sonucu sürekli iş göremezliğe uğrayan sigortalının maddi ve manevi zararlarının giderilmesi istemine ilişkindir.
İnsan yaşamının kutsallığı çevresinde işverenin, işyerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve araçları noksansız bulundurmakla yükümlü olduğu İş Kanununun 77. maddesinin açık buyruğudur.
Diğer taraftan, Anayasanın 168. maddesi ve 3213 sayılı Maden Kanunu"nun 4. maddesi gereği devletin hüküm ve tasarrufu altında olup, arama ve işletme hakkının gerçek ve tüzel kişilere devri ancak Kanunun öngördüğü şartlarda mümkündür.
Madenler üzerindeki hakların bölünmezliğini, devir ve intikalini düzenleyen anılan Yasanın 5. maddesinde, madenler üzerindeki hakların hiç birisinin hisselere bölünemeyeceği ve her bir hakkın bir bütün halinde muameleye tabi tutulacağı hüküm altına alınmıştır. Anılan Yasal düzenleme çerçevesinde, ruhsat sahibi tarafından maden sahası üzerinde, ruhsatın verdiği yetkilerin tamamının ya da bir bölümünün sözleşme ile 3. kişilere devri mümkün değildir.
Ancak uygulamada, ruhsat sahipleri özel hukuk alanına giren kimi sözleşmelerle ve belirli bir bedel karşılığında maden çıkarma ve satış haklarını özel kişilere bırakmaktadırlar. Rödovans olarak adlandırılan bu yöntemle ruhsat sahipleri, taşeron olarak üretim yapan üçüncü kişilere süreli sözleşmeler ile maden çıkarma ve satış haklarını kiralamaktadırlar.
Günümüz literatüründe rödovans, “maden ruhsat alanlarının, hukuki hak ve sorumlulukları kendisinde kalması koşuluyla hak sahibi tarafından sözleşme ile özel veya tüzel bir kişiye, bir süre tahsis edilmesi durumunda, maden ocağının işletilmesini üstlenen özel veya tüzel kişinin, esas ruhsat sahibine, ürettiği her bir ton maden için ödemeyi taahhüt ettiği meblağ” olarak tanımlanmaktadır.
Rödovans sözleşmesine Maden Kanunu"nda özel bir düzenleme olmadığı için Borçlar Kanununun 270 ve devamı maddelerinde düzenlenen "hasılat kirasına" ait hükümler uygulanır. Türk Borçlar Hukukunda sözleşmelerde şekil serbestisi geçerlidir. Yasada özel olarak bir şekle bağlanmayan sözleşmeleri taraflar istedikleri şekilde yapabilirler. Rödovans sözleşmesi maden ruhsatının, devri anlamına gelmediğinden, devir sözleşmesinin Maden İşleri Genel Müdürlüğünde yetkili memur huzurunda yapılması zorunluluğu yoktur.
1990 yılında Maden Kanunu"nun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin 32. maddesinin son fıkrası değiştirilerek, üçüncü kişi ve kuruluşların ruhsat sahipleri ile yapmış oldukları rödovans, kira, taşeron vb. sözleşmelere dayanılarak ruhsat sahasında faaliyette bulunabilmesi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının iznine bağlanmıştır. Ruhsat sahiplerinin, sözleşmeleri bir ay içinde Maden Dairesi’ne bildirerek uygun görüş alması şartı getirilmiştir. Ancak 03.02.2005 tarihinde yayımlanan Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin geçici 2. maddesindeki “Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden sonra, ruhsat sahiplerinin Kanun kapsamındaki faaliyetleri ile ilişkili olarak üçüncü kişi ya da kuruluşlarla yaptığı sözleşmelerin Genel Müdürlüğe bildirilmesine ve görüş alınmasına gerek yoktur. Ancak ruhsat sahasındaki tüm faaliyetlerden Genel Müdürlüğe karşı ruhsat sahibi sorumludur.” hükmü gereği bildirim yükümlülüğü kaldırılmıştır. Anılan yönetmelik, 06.11.2010 tarihinde yayımlanan Madencilik Faaliyetleri Uygulama Yönetmeliğinin 168. maddesi ile yürürlükten kaldırılarak, Rödövans sözleşmeleri ile ilgili olarak geçici 1. maddesinde aynı düzenlemeye yer verilmiştir.
Rödovansçının sorumluluğu konusunda 24.06.2010 tarih 27621 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5995 sayılı Kanunun 17. maddesi ile Maden Kanunu"na eklenen Ek 7. maddesi ile yeni düzenleme yapılmıştır. Anılan madde de; maden ruhsat sahiplerinin, ruhsat sahalarının bir kısmında veya tamamında üçüncü kişilerle yapmış oldukları rödovans sözleşmelerinde, bu alanlarda yapılacak madencilik faaliyetlerinden doğacak İş Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili idari, mali ve hukuki sorumluluklarının rödovansçıya ait olacağı, ancak bu durumun ruhsat sahibinin Maden Kanunu"ndan doğan sorumluluklarını ortadan kaldırmayacağı belirtilmiştir.
Bu aşamada uyuşmazlığın çözümü hususunda asıl alt işveren ilişkisinin açıklanmasında da fayda bulunacaktır. 4857 sayılı Kanun"un 2.maddesine göre bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir.
İş Kanunu"nun 2.maddesinin 7.fıkrasına göre bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.5510 sayılı Kanun"un 12/6.maddesi ile de asıl işveren, bu Kanunun işverene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt işveren ile birlikte sorumlu tutulmuştur.
4857 sayılı Kanun"un 2/7.maddesi ile işçilerin İş Kanunu"ndan, sözleşmeden ve toplu iş sözleşmesinden doğan hakları, 5510 sayılı Kanun"un 12/6.maddesi ile de Kurumun alacakları ve işçinin sosyal güvenlik hakkı daha geniş koruma-güvence altına alınmak istenmiştir. Aksi halde, 4857 veya 5510 sayılı Kanun"dan kaynaklanan yükümlülüklerinden kaçmak isteyen işverenlerin işin bölüm veya eklentilerini muvazaalı bir biçimde başka kişilere vermek suretiyle yükümlülüklerinden kaçması mümkün olurdu.
Asıl işveren ile alt işverenin birlikte sorumluluğu "müteselsil sorumluluktur". Asıl işveren, doğrudan bir hizmet sözleşmesi bulunmamakla birlikte İş Kanunu"nun 2.maddesinin 6.fıkrası gereğince alt işverenin işçilerinin iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle uğrayacakları maddi ve manevi zarardan alt işveren ile birlikte müteselsilen sorumludur. Bu nedenle meslek hastalığına veya iş kazasına uğrayan alt işverenin işçisi veya ölümü halinde mirasçıları tazminat davasını müteselsil sorumlu olan asıl işveren ve alt işverene karşı birlikte açabilecekleri gibi yalnızca asıl işverene veya alt işverene karşı da açabilirler.
Alt işverenden söz edebilmek ve asıl işvereni, aracının borçlarından sorumlu tutabilmek için bir takım zorunlu unsurlar bulunmaktadır.
a) İşyerinde işçi çalıştıran bir asıl işveren bulunmalıdır. Sigortalı çalıştırmayan “işveren” sıfatını kazanamayacağı için, bu durumdaki kişilerden iş alanlar da aracı sayılmayacak ve anılan madde kapsamında dayanışmalı sorumluluk doğmayacaktır.
b) Bir başka işveren, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde iş almalı ve sigortalı çalıştırmalıdır.
c) İşverenlik sıfatını, alınan işte ve o iş nedeniyle sigortalı çalıştırılması sonucunda kazanmış olması aranacaktır. Bu kişinin diğer bir takım işyerlerinde çalıştırdığı sigortalılar nedeniyle kazandığı işverenlik sıfatının sonuca etkisi bulunmamaktadır.
d) İşverenden alınan iş, işverenin sigortalı çalıştırdığı işe göre ayrı ve bağımsız bir işyeri olarak değerlendirilebilecek nitelikte olmamalıdır, aksi halde iş alan kimse aracı değil, bağımsız işveren niteliğinde bulunacaktır.
e) İşin bütünü başka bir işverene bırakıldığında, iş anahtar teslimi verildiğinde veya işveren kendi iştigal konusu olmayan bir işi kendisi sigortalı çalıştırmaksızın bölerek ihale suretiyle farklı kişilere vermişse, iş sahibi (ihale makamı) Yasanın tanımladığı anlamda asıl işveren olmayacağından, bir alt-üst işveren ilişkisi bulunmayacaktır.
f) Alt işverenin aldığı iş, işverenin asıl işinin bölüm ve eklentilerindeki işin bir kesimi yada yardımcı işler kapsamında bulunmalıdır. Asıl işverenden alınan iş, onun sigortalı çalıştırdığı işe göre ayrı ve bağımsız bir nitelik taşımaktaysa, işi alan kimse alt işveren değil, bağımsız işveren sayılacaktır. Bu noktada belirleyici yön; yapılan işin, diğerinin bütünleyici, yardımcı parçası olup olmadığıdır. İş yerindeki üretimle ilgili olmayan ve asıl işin tamamlayıcısı niteliğinde bulunmayan bir işin üstlenilmesi halinde, alt işverenden söz etme olanağı kalmayacak, ortada iki bağımsız işveren bulunacaktır. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 24.05.1995 gün ve 1995/9-273-548 sayılı kararı da aynı yöndedir.)
Somut olayda, ruhsat sahibi davalı TTK Genel Müdürlüğü"nün iş kazasının gerçekleştiği maden sahasında rödovans sözleşmesine bağlı olarak işletme hakkını davalı ... Orman Ürünleri Nakliye Madencilik Akaryakıt İnşaat Taahhüt Pazarlama San Ve Tic Ltd Şti’ne verdiği, davacı sigortalı ...’ın 07.02.2012 tarihinde maden ocağı içerisinde ustası ... ile beraber ... yaptıkları sırada, arın tavanın sigortalı üzerine çökmesi neticesinde, sigortalının çöküntü altında kalarak iş kazası geçirdiği ve bu iş kazası neticesinde %34,2 oranında sürekli iş göremezliğe uğradığı anlaşılmaktadır.
Mahkemece, iş bu davada hükme esas alınan kusur raporunda ruhsat sahibi TTK Genel Müdürlüğünün kusursuz olduğu belirtildikten sonra, davalı işveren şirkete %70, sigortalı işçiye %25, dava harici usta Selim Soylu’ya %5 oranında kusur veren rapora itibar edildiği, davacı vekilin istinaf başvurusu üzerine Bölge Adliye Mahkemesince yukarıda açıklanan gerekçelerle TTK Genel Müdürlüğü"nün asıl işveren olduğu kabul edilerek tazminattan sorumlu tutulduğu anlaşılmıştır. Aynı olayla ilgili olarak, SGK tarafından açılan Zonguldak 1. İş Mahkemesinin 2018/57 E- 2019/44 K sayılı rücuan tazminat davası da temyiz incelemesine gönderilmiş olup bu dosyada alınan kusur raporunda ise, ruhsat sahibi TTK Genel Müdürlüğü"nün kusuru hakkında bir değerlendirmeye yer verilmeksizin, davalı şirkete %50, davacı sigortalı işçiye %25, usta ...’ya %25 oranında kusur verildiği anlaşılmıştır.
Somut olayda ruhsat sahibi dava harici TTK Genel Müdürlüğü"nün asıl işveren sıfatının bulunup bulunmadığı ile kusur oranları ve aidiyeti noktasında uyuşmazlık bulunduğu anlaşılmaktadır.
O halde, Bölge Adliye Mahkemesince davalı ruhsat sahibi TTK Genel Müdürlüğü’nün davalı işveren şirketle arasındaki ilişki ve bu ilişkinin bağlı olduğu Rödovans sözleşmesi hükümleri gereğince taraflara yüklenen yetki ve yükümlülükler bir bütün olarak değerlendirilerek TTK Genel Müdürlüğü’nün kanunda tarif edilen teknik nezaretçisi dışında, ayrıca maden sahasında nezaretçilerinin olup olmadığının, aynı sahada TTK Genel Müdürlüğü’nün işçilerinin çalışıp çalışmadığının, rödövans sahasında TTK Genel Müdürlüğü’ne ait olan işletme alet ve teçhizatların bulunup bulunmadığının, rödovans verenin işten el çekip çekmediğinin ve sonuç olarak, başka bir deyişle, davalının rödovansı aşan bir faaliyetinin olup olmadığının yöntemince araştırılması, SGK tarafından açılan rücu davasındaki kusur oranları ile iş bu dava dosyasındaki kusur oranları arasındaki çelişkinin giderilmesi için iş kazası tarihinde yürürlükte bulunan İş Sağlığı ve Güvenliği mevzuat hükümleri gözetilmek suretiyle ayrı ayrı kimlerin, hangi önlemleri alması gerektiği ve buna göre ne oranda kusurlu oldukları Rödovans sözleşmesi hükümlerindeki yetkiler ve işyeri çalışma koşulları bir bütün olarak değerlendirilip, TTK Genel Müdürlüğü"nün asıl işveren sıfatı ile kusurunun bulunup, bulunmadığı hususlarının da değerlendirilmesi için maden iş kazaları alanında uzman iş güvenliği uzmanları heyetinden usule uygun kusur raporu alındıktan sonra, taraflar lehine oluşan usuli kazanılmış hak da gözetilmek, özellikle Bölge Adliye Mahkemesince verilen kararın davacı tarafından temyiz edilmemesi dikkate alınarak, kesinleştirilecek kusur oranını 08.10.2018 tarihli hesap raporuna uygulayarak taleple bağlılık ilkesini de gözeterek davacının tazminat istemi hakkında bir karar verilmesi gerekirken; yazılı şekilde eksik inceleme ile hüküm tesisi hatalı olmuştur.
O hâlde, davalı TTK Genel Müdürlüğü vekilinin bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve Sakarya Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesinin davacı vekilinin istinaf başvurusunun kabulüne dair kararı bozulmalıdır.
SONUÇ: Sakarya Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesi kararının yukarıda açıklanan nedenlerle HMK’nın 373/2. maddesi gereği BOZULMASINA, temyiz harcının istek halinde davalılardan TTK Genel Müdürlüğü"ne iadesine, dosyanın kararı veren Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine, 14/09/2021 gününde oybirliğiyle karar verildi.