Danıştay 6. Daire 2021/2093 Esas 2021/7556 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ALTINCI DAİRE
Esas No : 2021/2093
Karar No : 2021/7556

TEMYİZ EDEN (DAVALILAR) : 1- … Bakanlığı - …
VEKİLİ : …, Hukuk Müşaviri
2- … Valiliği
VEKİLİ : Av. …

MÜDAHİL (DAVALILAR YANINDA): ... Kimya ve Makina San. ve Tic. Ltd. Şti.
VEKİLİ : Av. …

KARŞI TARAF (DAVACI) : …
VEKİLİ : Av. …

İSTEMİN KONUSU : … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ:
Dava konusu istem: Yalova İli, Çiftlikköy İlçesi, … Mahallesi, … Mevkii, …, …, … pafta, … ada, … parsel sayılı taşınmazda kurulacak "Sodyum Persülfat, Amonyum Persülfat, Demir Oksit Pigmentleri ve Sodyum Sülfat Üretim Tesisi İlave Edilmesi Projesi" ile ilgili olarak Yalova Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından verilen … tarihli, E-… sayılı "ÇED Gerekli Değildir" kararının iptali istenilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: Temyize konu kararda; müdahil şirketin Yalova ili, Çiftlikköy ilçesi, Kılıç Köyünde bulunan tesisi için; 30.06.2006 tarihinde Formik Asit Üretim Tesisi projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı, … tarih ve … sayılı Kömürden Sentez Gazı ve Sodyum Formiyat Üretim Tesisi projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı, … tarih ve … sayılı Sodyum Bisülfat, Hidroklorik Asit, Polialüminyum Klorür ve Sodyum Metabisülfit Üretimi projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı, … tarih ve … sayılı Sodyum Bisülfat, Hidroklorik Asit, Polialüminyum Klorür ve Sodyum Metabisülfit Solüsyonu Üretim Tesisi projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı ve son olarak da Sodyum Persülfat, Amonyum Persülfat, Demiroksit Pigmentleri ve Sodyum Sülfat Üretim Tesisi İlave Edilmesi projesi için, dava konusu … tarih ve … sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararının verildiği; dava konusu işleme ilişkin proje tanıtım dosyası incelendiğinde; aynı tesiste daha önce yapılmış projelerin etkilerinin dikkate alınmadığı, diğer bir anlatım ile kümülatif etki değerlendirmesi yapılarak, yapılması planlanan projenin çevreye etkilerinin ortaya konulmadığının anlaşıldığı belirtilerek, dava konusu işlemin hukuka uygun olmadığı sonucuna varılmıştır.
Belirtilen gerekçelerle hukuka aykırı bulunan dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.

TEMYİZ EDENLERİN İDDİALARI : Davalı idareler tarafından; davacının dava açma ehliyetinin bulunmadığı; yeni üretilmesi planlanan kimyasalların Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinin Ek-2 Listesi kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, Proje Tanıtım Dosyasında yeni üretimlerin başka bir binada gerçekleştirileceğinin açıkça belirtildiği, tesiste halihazırda mevcut olan üretim faaliyetlerinin hukuka uygunluğunun, bu üretimlere ilişkin olarak alınan ve hukuken geçerliliklerini koruyan Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararları ile kesinleştiği; dava konusu işlemin titizlikle ve mevzuata uygun şekilde tesis edildiği ileri sürülmektedir.

KARŞI TARAFIN SAVUNMASI : Mahkeme kararının usul ve yasaya uygun olduğu belirtilerek istemin reddi gerektiği savunulmuştur.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ … DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin kabulü ile mahkeme kararının Dairemiz kararında belirtilen gerekçeyle bozulması gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA

Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince, Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY :
Yalova İli, Çiftlikköy İlçesi, … Mahallesi, … Mevkii, …, …, … pafta, … ada, … parsel sayılı taşınmazda kurulacak "Sodyum Persülfat, Amonyum Persülfat, Demir Oksit Pigmentleri ve Sodyum Sülfat Üretim Tesisi İlave Edilmesi Projesi" ile ilgili olarak Yalova Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından … tarihli, E-… sayılı "ÇED Gerekli Değildir" kararı verilmiştir.
Bunun üzerine bakılan dava açılmıştır.

İLGİLİ MEVZUAT :
2872 sayılı Çevre Kanununun 2. maddesinde, "Çevresel Etki Değerlendirmesi: Gerçekleştirilmesi plânlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmaları; Proje Tanıtım Dosyası: Gerçekleşmesi plânlanan projenin yerini, özelliklerini, olası olumsuz etkilerini ve öngörülen önlemleri içeren, projeyi genel boyutları ile tanıtan bilgi ve belgeleri içeren dosyayı ifade eder.'' hükmüne, 10. maddesinde; "Gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlüdürler. Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez." hükmüne yer verilmiştir.
25/11/2014 günlü, 29186 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan ve dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte yürürlükte olan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinin 4. maddesinde, "Çevresel etki değerlendirmesi gerekli değildir kararı", "Seçme Eleme Kriterlerine Tabi Projeler hakkında yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak, projenin çevre üzerindeki muhtemel olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olduğunun belirlenmesi üzerine projenin gerçekleşmesinde çevre açısından sakınca görülmediğini belirten Bakanlık kararı" olarak; "Çevresel etki değerlendirmesi olumlu kararı", "Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu hakkında Komisyon tarafından yapılan değerlendirmeler dikkate alınarak, projenin çevre üzerindeki muhtemel olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olduğunun belirlenmesi üzerine projenin gerçekleşmesinde çevre açısından sakınca görülmediğini belirten Bakanlık kararı" olarak tanımlanmış; "Çevresel etki değerlendirmesi başvuru dosyası, çevresel etki değerlendirmesi raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlama yükümlülüğü" başlıklı 6. maddesinde, "(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki bir projeyi gerçekleştirmeyi planlayan gerçek veya tüzel kişiler; Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeleri için; ÇED Başvuru Dosyasını, ÇED Raporunu, Seçme Eleme Kriterleri uygulanacak projeler için ise Proje Tanıtım Dosyasını, Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlara hazırlatmak, ilgili makama sunulmasını sağlamak ve proje kapsamında verdikleri taahhütlere uymakla yükümlüdürler. (2) Kamu kurum/kuruluşları, bu Yönetmelik hükümlerinin yerine getirilmesi sürecinde proje sahiplerinin veya Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşların isteyeceği konuya ilişkin her türlü bilgi, doküman ve görüşü vermekle yükümlüdürler. (3) Bu Yönetmeliğe tabi projeler için "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararı veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili teşvik, onay, izin, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez, proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez. (4) Bu Yönetmelik hükümlerine göre karar tesis edilmeden önce, projenin gerçekleştirilmesinin mevzuat bakımından uygun olmadığının tespiti halinde, aşamasına bakılmaksızın süreç sonlandırılır." hükmüne; "Çevresel etki değerlendirmesine tabi projeler" başlıklı 7. maddesinde, " (1) Bu Yönetmeliğin; a) Ek-1 listesinde yer alan projelere, b) "ÇED Gereklidir" kararı verilen projelere, c) Kapsam dışı değerlendirilen projelere ilişkin kapasite artırımı ve/veya genişletilmesinin planlanması halinde, mevcut proje kapasitesi ve kapasite artışları toplamı ile birlikte projenin yeni kapasitesi ek-1 listesinde belirtilen eşik değer veya üzerinde olan projelere, ÇED Raporu hazırlanması zorunludur." hükmüne; "Seçme, eleme kriterlerine tabi projeler" başlıklı 15. maddesinde ise, "(1) Bu Yönetmeliğin; a) Ek-2 listesinde yer alan projeler, b) Kapsam dışı değerlendirilen projelere ilişkin kapasite artırımı ve/veya genişletilmesinin planlanması halinde, mevcut proje kapasitesi ve kapasite artışları toplamı ile birlikte projenin yeni kapasitesi ek-2 listesinde belirtilen projeler, seçme, eleme kriterlerine tabidir." hükmüne; aynı Yönetmeliğin "Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi" başlıklı Ek-1 Listesinin 6. maddesinde, "Fonksiyonel olarak birbirine bağlı çeşitli birimleri kullanarak endüstriyel ölçekte üretim yapan kimya tesisleri: a) Organik kimyasalların üretimi, b) İnorganik kimyasalların üretimi, c) Yıllık 20.000 ton ve üzeri fosfor, azot ve potasyum bazlı basit veya bileşik gübrelerin üretimi." düzenlemesine, "Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi" başlıklı Ek-2 Listesinin 2. maddesinde ise, "a) Kimyasalların üretimi, petrolden yağlama maddesi üretimi veya ara ürünlerin işlenmesi için projelendirilen tesisler, (Proses kaynaklı atığı ve yan ürünü olmayan sadece karışım yapan tesisler bu kapsamın dışındadır) b) Yıllık işleme kapasitesi 2.000 ton’dan az olan atık yağ geri kazanım tesisleri" düzenlemesine yer verilmiştir.
Diğer yandan, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 31. maddesinin yollamada bulunduğu 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 266. maddesinde, "Mahkeme, çözümü hukuk dışında, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde, taraflardan birinin talebi üzerine yahut kendiliğinden, bilirkişinin oy ve görüşünün alınmasına karar verir. Hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukuki bilgiyle çözümlenmesi mümkün olan konularda bilirkişiye başvurulamaz." hükmü yer almıştır.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Yukarıda yer verilen hükümlerden; Yönetmelik kapsamındaki bir projeyi gerçekleştirmeyi planlayan gerçek veya tüzel kişilerin, Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeler için, ÇED Başvuru Dosyasını, ÇED Raporunu; Seçme Eleme Kriterleri uygulanacak projeler için ise Proje Tanıtım Dosyasını, Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlara hazırlatmak, ilgili makama sunulmasını sağlamak ve proje kapsamında verdikleri taahhütlere uymakla yükümlü oldukları; öte yandan, çözümü hukuk dışında, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde, Mahkemenin, taraflardan birinin talebi üzerine yahut kendiliğinden, bilirkişinin oy ve görüşünün alınmasına başvuracağı anlaşılmaktadır.
Dosyanın incelenmesinden; müdahile ait aynı tesis için, 30.06.2006 tarihinde Formik Asit Üretim Tesisi projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı, … tarih ve … sayılı Kömürden Sentez Gazı ve Sodyum Formiyat Üretim Tesisi projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı, … tarih ve … sayılı Sodyum Bisülfat, Hidroklorik Asit, Polialüminyum Klorür ve Sodyum Metabisülfit Üretimi projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı, … tarih ve … sayılı Sodyum Bisülfat, Hidroklorik Asit, Polialüminyum Klorür ve Sodyum Metabisülfit Solüsyonu Üretim Tesisi projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı ve son olarak da Sodyum Persülfat, Amonyum Persülfat, Demiroksit Pigmentleri ve Sodyum Sülfat Üretim Tesisi İlave Edilmesi projesi için, dava konusu … tarih ve … sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararının verildiği; planlanan ilave üretim tesisi için müdahil tarafından yapılan başvuru üzerine idarece verilen … tarih, E. … sayılı görüş yazısında, ilave olarak üretilmek istenilen amonyum persülfat, sodyum persülfat, demiroksit pigmentlerinin Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinin Ek-2 Listesinin 2. maddesinin (a) bendi kapsamında, sülfirik asitin ise Ek-1 Listesinin 6. maddesi kapsamında değerlendirildiği; bunun üzerine müdahil firma tarafından sülfirik asit üretimi yapılmasından vazgeçilerek, idarece Ek-2 Listesi kapsamında değerlendirilen amonyum persülfat, sodyum persülfat, demiroksit pigmentleri ve sodyum sülfat üretimi için Proje Tanıtım Dosyası hazırlandığı; söz konusu Proje Tanıtım Dosyasında, inşaat ve işletme aşamasında oluşacak atıklar bakımından değerlendirmenin, … tarihli, … sayılı ve … tarihli, … sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararlarına konu olan Sodyum Bisülfat, Hidroklorik Asit, Polialüminyum Klorür ve Sodyum Metabisülfit Solüsyonu üretimlerini de kapsar şekilde hazırlandığı, emisyon hesaplamaları kapsamında herhangi bir modellemeye yer verilmediği, gürültü hesaplamaları bakımından değerlendirmenin yukarıda belirtilen ve halihazırda mevcut olan üretimler için kullanılan makineler dikkate alınmadan yapılmadığı; 30.06.2006 tarihli Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararına konu Formik Asit Üretimi ile … tarihli, … sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararına konu Kömürden Sentez Gazı ve Sodyum Formiyat Üretiminin ise hiçbir bölümde dikkate alınmadığı; neticede idarece verilen ÇED Gerekli Değildir kararının iptali istemiyle bakılan davanın açıldığı; İdare Mahkemesince, keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırılmasına gerek görülmeksizin, Proje Tanıtım Dosyasında, tesis için daha önce alınan ÇED Gerekli Değildir kararlarına konu kimyasalların üretimi ile dava konusu ilave ürünlerin üretim sürecinden kaynaklanacak çevresel etkilerin kümülatif olarak değerlendirilmediği gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verildiği anlaşılmıştır.
Yukarıda da belirtildiği üzere, çözümü hukuk dışında, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde, Mahkemenin, taraflardan birinin talebi üzerine yahut kendiliğinden, bilirkişinin oy ve görüşünün alınmasına başvuracağı tabiidir.
Uyuşmazlıkta, Mahkemece öncelikle, dava konusu projenin Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin Ek-1 Listesinin 6. ya da Ek-2 Listesinin 2. maddelerinden hangisiyle ilişkili olduğunun; eğer Ek-2 Listesine ilişkin ise, projenin çevresel etkilerinin ve bu etkilerin en aza indirilmesi için alınması gereken önlemlerin, Proje Tanıtım Dosyasında yeterli şekilde değerlendirilip değerlendirilmediğinin, bu doğrultuda verilen taahhütlerin ve alınan önlemlerin yeterli olup olmadığının tespit edilmesi amacıyla, aralarında bir çevre mühendisi, bir kimya mühendisi olmak ve dava konusu proje ile proje alanının özellikleri ve tarafların iddialarına göre gerekli görülen başka uzmanlık alanlarından uzmanlar da eklenmek suretiyle oluşturulacak bir bilirkişi heyetiyle mahallinde keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırılmak ve sonuçta hazırlanacak bilirkişi raporu dikkate alınmak suretiyle karar verilmesi gerekmektedir.
Bu itibarla, dava konusu işlemin iptaline ilişkin temyize konu İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet bulunmamaktadır.

KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1.2577 sayılı Kanunun 49. maddesine uygun bulunan davalıların temyiz istemlerinin kabulüne,
2. Dava konusu işlemin yukarıda özetlenen gerekçeyle iptaline ilişkin temyize konu ... İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Dosyanın anılan Mahkemeye gönderilmesine,
4. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 20/A-2-(i) maddesi uyarınca, karar düzeltme yolunun kapalı olduğunun duyurulmasına, 01/06/2021 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.