Danıştay 5. Daire 2019/1269 Esas 2021/1946 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
BEŞİNCİ DAİRE
Esas No : 2019/1269
Karar No : 2021/1946

Temyiz İsteminde Bulunan (Davacı): …

Karşı Taraf (Davalılar) : 1- … / …
2- … Bakanlığı / …
Vekili : Av. …

İSTEMİN KONUSU : … Bölge İdare Mahkemesi …. İdare Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Davacı tarafından, Hava Harp Okulu öğrencisi iken 669 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca askeri okulların kapatılması neticesinde askeri öğrenciliğine son verilerek başka bir okula naklinin yapılması işleminin iptali ile yoksun kaldığı parasal haklarının yasal faiziyle birlikte ödenmesine karar verilmesi istenilmektedir.

İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: ... İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararında; davacı tarafından dava konusu 669 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca askeri okulların kapatılması neticesinde askeri öğrenciliğine son verilerek başka bir okula naklinin yapılması işlemine karşı … İdare Mahkemesi'nin E:… esasına kayden dava açıldığı, bakılan bu davanın ise aynı konuda açılan ikinci dava olduğu, bu durumda, bu dava ile … İdare Mahkemesi'nin E:… esasına kayıtlı dava dosyasının tarafları, konusu ve sebebinin aynı olduğu görüldüğünden, derdestlik nedeniyle bu davanın incelenerek esası hakkında karar verilmesine hukuken imkan bulunmadığı gerekçesiyle hukuken incelenme imkanı bulunmayan davanın incelenmeksizin reddine karar verilmiştir.
Bölge İdare Mahkemesi kararının özeti: … Bölge İdare Mahkemesi ... İdare Dava Dairesinin … tarih ve E:…., K:… sayılı kararında; istinaf başvurusuna konu İdare Mahkemesi kararının hukuka ve usule uygun olduğu, kaldırılmasını gerektiren bir neden bulunmadığı belirtilerek istinaf başvurusunun reddine karar verilmiştir.

TEMYİZ EDENİN İDDİALARI : Davacı tarafından; davanın esasının incelenmesi yerine incelenmeksizin reddine karar verilmesinin hukuka aykırı olduğu ileri sürülmektedir.

KARŞI TARAFIN SAVUNMASI : Savunma verilmemiştir.

DANIŞTAY TETKİK HÂKİMİ …'İN DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin kabulü ile Bölge İdare Mahkemesi kararının bozulması gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Beşinci Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra, Milli Savunma Bakanlığının yanında Cumhurbaşkanlığı da hasım mevkiine alınarak dosya incelendi, gereği görüşüldü :

İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY :
Davacının, Hava Harp Okulu öğrencisi iken 669 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 104 ve 105. maddeleri uyarınca Hava Harp okulundan ilişiği kesilerek başka bir okula naklinin yapılması askeri okulların kapatılması neticesinde askeri öğrenciliğine son verilerek başka bir okula naklinin yapılmasına karar verilmiştir.
Davacı tarafından, Hava Harp Okulu öğrencisi iken 669 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca askeri okulların kapatılması neticesinde askeri öğrenciliğine son verilerek başka bir okula naklinin yapılması işleminin iptaline karar verilmesi istemiyle … İdare Mahkemesine dava açılmış, ... İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararıyla, davaya konu edilen hususun, askeri öğrencileri ilgilendiren ve askeri yükseköğretim kurumlarının artık silahlı kuvvetler bünyesine personel yetiştirmesinin sonlandırılmasına ve bu kurumların kapatılmasına, diğer yandan bu kurumlarda öğrenim gören ve Ağustos ayı itibariyle mezun olacak kişilerin nasbının yapılmamasına ilişkin ve bu nedenle askeri hizmete yönelik olduğu göz önüne alındığında 1602 sayılı Kanun uyarınca davanın görüm ve çözümünde Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin görevli olduğu gerekçesiyle davanın görev yönünden reddine karar verilmiş, bu karar davacı tarafından istinaf edilmeyerek kesinleşmiştir.
Bunun üzerine, davacı tarafından anılan işlemin iptali ile yoksun kaldığı parasal haklarının yasal faiziyle birlikte ödenmesi istemiyle ikinci kez … İdare Mahkemesine temyizen incelenen dava açılmıştır.

İLGİLİ MEVZUAT:
Anayasa’nın “Hak arama hürriyeti” başlıklı 36. maddesinde, "Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir." hükmüne yer verilmiştir.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun dava şartlarını düzenleyen 114. maddesinin 1. fıkrasının (ı) bendinde "Aynı davanın, daha önceden açılmış ve halen görülmekte olmaması" hükmüne yer verilmek suretiyle dava açma şartları arasında "derdestlik" sayılmış, Kanun'un 115. maddesinde ise, mahkemenin dava şartı noksanlığını tespit etmesi halinde davayı usulden reddedeceği kurala bağlanmıştır.
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nda "derdestlik" müessesesi düzenlenmemiş ve Kanun'un 31. maddesinde Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ve onun yerine çıkarılan Hukuk Muhakemeleri Kanununun derdestlik ile ilgili maddelerine atıfta bulunulmamış olmakla birlikte, tarafları, konusu ve sebebi aynı olan bir davanın daha önce aynı veya başka bir mahkemede açıldığının ve görülmekte olduğunun saptanması halinde, ikinci davanın esasının derdestlik nedeniyle incelenemeyeceği usul hukukunun genel ilkelerindendir.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
21/01/2017 tarihinde kabul edilen ve 11/02/2017 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan (16 Nisan 2017 tarihli Halkoylaması ile kabul edilen) 6771 sayılı "Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun"un 17. maddesi ile 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına Geçici 21. madde eklenmiş, ilgili maddenin (E) bendinde "Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve askerî mahkemeler kaldırılmıştır." düzenlemesine aynı fıkranın üçüncü bendinde ise "Kaldırılan askerî yargı mercilerinde görülmekte olan dosyalardan; kanun yolu incelemesi aşamasında olanlar ilgisine göre Yargıtay veya Danıştaya, diğer dosyalar ise ilgisine göre görevli ve yetkili adli veya idari yargı mercilerine dört ay içinde gönderilir." düzenlemesine yer verilmiştir.
Olayda, Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin, 6771 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 11/02/2017 tarihi itibariyle kapandığı, ... İdare Mahkemesinin (E:…, K:… sayılı kararıyla) Askeri Yüksek idare Mahkemesinin görevli olduğu gerekçesiyle verdiği görev ret kararının 03/03/2017 tarihli olduğu, bu kararın davacıya tebliğ edildiği tarih itibarıyla Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin kapandığı ve görevlerinin idari yargıya devredildiği, ortaya çıkan görev sorunu karşısından davacı tarafından ilgili mahkeme kararını istinaf edilmeyerek 27/09/2017 tarihinde yeni bir dava açma yoluna gidildiği, açılan bu davada ise … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararıyla, … İdare Mahkemesi'nin E:… esasına kayıtlı dava dosyası ile tarafları, konusu ve sebebinin aynı olduğu gerekçesiyle derdestlik nedeniyle incelenmeksizin ret kararı verildiği ve bu karar üzerine yapılan istinaf başvurusunun ise … Bölge İdare Mahkemesi ... İdare Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararıyla reddedildiği anlaşılmaktdır.
Adil yargılanma hakkının temel unsurlarından biri olan mahkemeye erişim hakkı, bir uyuşmazlığı mahkeme önüne taşıyabilmek ve uyuşmazlığın etkili bir şekilde karara bağlanmasını isteyebilmeyi içermektedir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, mahkemeye etkili erişim hakkını “hukukun üstünlüğü” ilkesinin temel unsurlarından biri olarak kabul etmekte ve mahkemeye etkili erişim hakkının, mahkemeye başvuru konusunda tutarlı bir sistemin var olmasını ve dava açmak isteyen kişilerin mahkemeye ulaşmada açık, pratik ve etkili fırsatlara sahip olmasını gerektirdiğini ifade etmektedir.
Nitekim, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin 14/10/2008 tarih ve 36533/04 başvuru numaralı Mesutoğlu-Türkiye kararında "mahkemelerin yargılama usullerini uygularken bir yandan davanın hakkaniyetine halel getirecek kadar abartılı şekilcilikten, öte yandan, kanunla öngörülmüş olan usûl şartlarının ortadan kalkmasına neden olacak kadar aşırı bir esneklikten kaçınmaları gerektiği" belirtilmiş, Anayasa Mahkemesi tarafından da kararlarında aynı ilke vurgulanarak (Kamil Koç, B. No: 2012/660, 7/11/2013, § 65), "Usûl kurallarının, hukukî güvenliğin sağlanması ve yargılamanın düzgün bir şekilde yürütülmesi sonucu adaletin tecelli etmesine hizmet etmek yerine kişilerin davalarının yetkili bir mahkeme tarafından görülmesi bakımından bir çeşit engel haline gelmeleri durumunda mahkemeye erişim hakkının ihlâl edilmiş olacağı" tespiti yapılmıştır (Kamil Koç, B. No: 2012/660, 7/11/2013, § 68).
Bu durumda, yukarıda açıklandığı üzere, Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin kapatılma tarihi ile …. İdare Mahkemesinin görev ret yönündeki kararının tarihi, bu tarihlerin davacı açısından ortaya çıkardığı çelişkili durum ve bu durumdan kaynaklı olarak davacı tarafından görev ret yönündeki karara karşı istinaf başvurusunda bulunulmayarak aynı işleme karşı yeni bir dava açılması karşısında, davacının mahkemeye erişim hakkının ve hak arama hürriyetinin kısıtlanmaması bakımından dava dosyasının tekemmülü sağlanarak işin esası hakkında karar verilmesi gerekirken davayı derdestlik nedeniyle incelenmeksizin reddeden … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararına yönelik yapılan istinaf başvurusunu reddeden … Bölge İdare Mahkemesi ... İdare Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararında hukuki isabet görülmemiştir.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1. Davacının temyiz isteminin kabulüne,
2. Davanın derdestlik nedeniyle incelenmeksizin reddine dair İdare Mahkemesi kararına yönelik istinaf isteminin reddine ilişkin … Bölge İdare Mahkemesi ... İdare Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Yeniden bir karar verilmek üzere dosyanın … Bölge İdare Mahkemesi ... İdare Dava Dairesine gönderilmesine, 14/06/2021 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.