Danıştay 10. Daire 2016/1097 Esas 2021/3385 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ONUNCU DAİRE
Esas No : 2016/1097
Karar No : 2021/3385

TEMYİZ EDEN (DAVALI) : ... Müdürlüğü
VEKİLİ : Av. ...
KARŞI TARAF (DAVACI) : ...

İSTEMİN_KONUSU : ... İdare Mahkemesinin ... tarih ve E: ..., K: ... sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Görme engelli olan davacı tarafından, bir yaş çay sezonu içerisinde üretiği yaş çayın tamamının tek seferde alınması istemiyle Başbakanlık İletişim Merkezi yoluyla yapılan başvurunun reddine ilişkin işlemin iptali istenilmektedir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: ... İdare Mahkemesinin ... tarih ve E: ..., K: ... sayılı kararıyla; Anayasa ve ilgili Kanun hükümleri uyarınca, özürlülerin korunmaları ve özürlülerin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmanın Devletin temel amaç ve görevleri arasında sayıldığı, olayda her ne kadar davalı idarece, yaş çay ürünü alımı talimatında randevulu alım sistemine ilişkin hususların düzenlendiği, bu düzenlemeler içerisinde gurbette olan yaş çay üreticilerine yönelik özel bir yaş çay alım programı uygulandığı ileri sürülmekte ise de, davacının görme engelli olması nedeniyle ileri sürdüğü mazeretinin makûl ve kabul edilebilir olduğu anlaşılmakla, görme engelli olan davacının bir yaş çay sezonu içerisinde ürettiği yaş çayın tamamının tek seferde alınması gerekirken, aksi yönde tesis olunan dava konusu işlemde hukuka ve hakkaniyete uyarlık görülmediği gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.

TEMYİZ_EDENİN_İDDİALARI : Davalı idare tarafından, çay alımı konusunda tekel olmadıkları, üreticilerin isterse başka alıcılara çayını satmakta özgür olduğu, Mahkeme kararıyla, kurumlarının ticari bir ilişkiye zorlandığı, Mahkeme kararının, tüm engelli vatandaşlara uygulanması halinde bu hususun kuruma aşırı yük getireceği, faaliyetlerini tıkayacağı, engellilerin çaylarının bir günde tek seferde alınıp alınmayacağı hususunun teknik ve ticari olarak mümkün olup olmadığı, diğer vatandaşların çay satımının aksayıp aksamayacağı hususunda ortada veri olmadığından, Mahkeme kararıyla kurumun belirsiz bir uygulamaya itildiği, bu nedenle kararın makul düzenleme ölçütüne aykırılık yönünden 5378 sayılı Kanun'a ve hukuk güvenliği ilkesi bakımından ise Anayasa'ya aykırı olduğu, vatandaşların memnun olduğu randevulu alım sistemini engelleyici nitelikte olan Mahkeme kararının hukuka aykırı olduğu ileri sürülmektedir.

KARŞI_TARAFIN_SAVUNMASI : Davacı tarafından savunma verilmemiştir.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ : ...
DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin kabulü gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Onuncu Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE :
MADDİ OLAY :
Görme engelli olan davacı tarafından, bir yaş çay sezonu içerisinde üretiği yaş çayın tamamının tek seferde alınması talebiyle Başbakanlık İletişim Merkezi yoluyla yapılan başvurunun reddine ilişkin işlemin iptali istemiyle bakılan dava açılmıştır.

İLGİLİ MEVZUAT:
3092 sayılı Çay Kanunu'nun 1. maddesinin 1. fıkrasında, "Çay tarımı, üretimi, işletmesi ve satışı bu Kanun hükümleri dairesinde serbesttir." hükmüne, 2. fıkrasında ise, "Gerçek ve tüzelkişiler yaş çay işleme ve çay paketleme fabrikaları kurup, işletebilirler, ihtiyaçları olan yaş çay yaprağını doğrudan üreticiden satın alabilirler.
" hükmüne yer verilmiştir.
30/04/2003 tarihinde yürürlüğe giren Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yaş Çay Ürünü Alım Talimatı'nın "Yaş Çay Alımlarında Randevulu Alım Sistemi" başlıklı 28. maddesinin 1. fıkrasında; "Randevulu alım sistemi; yaş çay alımlarında, üreticilerin her gün yaş çay hasadı ile uğraşmaması ve alım yerlerindeki üretici yoğunluğunun azaltılması gayesi ile uygulanır. Sürgün bazında yaş çay alımlarına başlanıp, alımlar devam ederken alımların yükselmesi durumunda Randevu Alım Sistemine geçilebileceği gibi sürgün başlangıcından itibaren ya da Genel Müdürlüğümüzce yazılı talimat verilmesi halinde de her zaman için Randevulu Alım Sistemi uygulamasına geçilebilir." hükmüne, 2. fıkrasında; "Randevulu Alım Sistemi, içerisinde üretici kontenjanı sınırlaması olmayıp, en düşük üretici kontenjanı ile yaş çay alımı yapılabileceği gibi üretici kontenjanı uygulanmaksızın da sürgün kotası dahilinde serbest alım yapılabilir." hükmüne, 3. fıkrasında; "Randevulu Alım Sistemi Fabrika bazında başlayabileceği gibi alım yeri bazında da başlatılabilir ve sürgün boyu devam eder." hükmüne, 29. maddesinde; "Randevulu Alım Sistemi; 1-5 dekar çay bahçesi olan üreticilerden haftada bir gün, 5,001-10 dekar çay bahçesi olan üreticilerden haftada iki gün, 10,001-15 dekar çay bahçesi olan üreticilerden haftada üç gün, 15,001-20 dekar Çay bahçesi olan üreticilerden haftada dört gün, 20,001-25 dekar çay bahçesi olan üreticilerden haftada beş gün ve 25 dekardan fazla çay bahçesi olan üreticilerden haftada altı gün, yaş çay alım yapılacak bir şekilde alım programı yapılarak uygulanacaktır. Bu şekilde belirlenen üreticilerin mubaya günleri ÇAYBİS'e kayıt edilecektir. Üreticilerin mubaya günlerinin artırılması yönündeki talepler dikkate alınmayacak, ancak mubaya günlerinin azaltılmasını isteyen üreticilerin talepleri mevcut gün sayısının bir altında olmak üzere belirlenebilecektir. Alım yerlerinin mubaya gün sayısı, alım yerlerine kayıtlı üreticilerin çaylık alan büyüklüğü doğrultusunda belirlenir. Bu düzenlemeler yapılırken, alım yerlerinin haftada kaç gün alım yapması gerektiği belirlenir gereksiz yere, ilave mubaya günleri oluşturulmaz." hükmüne, 30. maddesinde; "Üreticilerin mubaya günleri belirlenirken, aynı aileden olan üreticilerin ya da yarıcılık yapan üreticilerin yarıcılık yaptığı cüzdanların, üreticilerin talepleri doğrultusunda fabrikanın alım programı ve alım yerinin mubaya günleri doğrultusunda sistemi bozmayacak şekilde yerine getirilecektir." hükmüne, 31. maddesinde; "Çay fabrikaları, alım yerleri itibari ile üreticilerin hangi gün veya günlerde yaş çay satacağını liste halinde hazırlayıp üreticilere tebliği niteliğinde olmak üzere alım yerine asar. Gerekirse SMS ile üreticileri mubaya günleri duyurulur. Böylece her üreticinin randevulu alım sistemini başlanılmadan önce hangi gün veya günlerde yaş çay satacağını mutlak suretle öğrenmiş olması sağlanacaktır. Randevu gününde yaş çayını satmayan üreticiden başka bir günde yaş çay satın alınmayacaktır." hükmüne, 32. maddesinde; "Fabrikalar, verilen alım limiti doğrultusunda her gün aynı miktarda yaş çay alımı yapabilmek için; haftada bir gün, haftada iki gün, haftada üç gün, haftada dört gün, haftada beş gün ve haftada altı gün yaş çay satacak üreticilerin çaylık alanlarını bulunduğu alım yerlerinin mubaya günleri doğrultusunda eşit miktarlarda dağıtır." hükmüne, 33. maddesinde; "Randevu Alım Sisteminde Üretici mağduriyetine sebep vermemek için, günlük üretici kontenjan miktarlarının az bir gün önce SMS ile veya duyurular ile üreticilere bildirilir. Üreticileri bildirilen günlük üretici kontenjanları zorunlu haller (doğal afet, uzun süreli arıza veya elektrik kesintisi vb.) dışında değiştirilmez. Fabrikalar mutlaka üreticilere bildirilen günlük üretici kontenjanı dahilinde yaş çay alımı yaparlar. Herhangi bir nedenden dolayı mubaya gününde veya bir gün önce yeni bir SMS veya duyuru ile günlük üretici kontenjanı değiştirilmez. Bunun için günlük üretici kontenjanları gerçekleşen ve öngörülen mubaya miktarları doğrultusunda dikkatli ve titiz bir şekilde belirlenir. Alım yeri stoklarının azaltılması için, günlük üretici kontenjanının düşürülmesi gerekiyor ise; bu iş , daha önce günlük üretici kontenjanının bildirildiği günde değil, henüz günlük üreteci günlük kontenjanının bildirilmediği günde yapılır. Günlük üretici kontenjanlarının Genel Müdürlüğümüzden gönderildiğine dair, üreticiler arasında yanlış bir izlenim yaratılmaması için gönderilen SMS'lerde mutlaka Fabrika adı belirtilir." hükmüne, 34. maddesinde; "Alım yerlerinde Randevulu Alım Sistemi başlamasına rağmen; randevu günlerinde çayını satmayan ile çayını toplamayı bekleterek kartlaştıran ve sürgün döneminin sonuna doğru, kotasının tamamını bir veya birkaç günde satmak isteyen üreticilere müsaade edilmez. Bu üreticilerden, yalnızca yaş çay satın alınacak günde uygulanan günlük üretici kontenjana kadar yaş çay alımı yapılır." hükmüne, 35. maddesinde; "Sabit olmayan (nokta-seyyar) alım yerlerinde, alım yerinin fabrikaya olan uzaklığı, günlük mubaya miktarı, mubaya gün sayısı, üretici sayısı ve üreticilerin sahip olduğu aylık alan miktarları gözönüne alınarak, Fabrika yönetimi tarafından bu talimatlar doğrultusunda gerekli düzenlemeler yapılır." hükmüne, 36. maddesinde; "Randevulu Alım Sistemi içerisinde gurbetçi olarak nitelendirilen üreticilerimize yönelik bir alım programı da uygulanacaktır. Gurbetçi üreticiler, Rize, Trabzon, Artvin ve Giresun illerini kapsayan çay bölgesi haricindeki illerde sürekli ikamet eden ve her sürgün döneminde yaş çay hazırlığı için, ikamet ettiği yerden ayrılıp, çay bahçesindeki yaş çay toplamak ya da toplattırmak için gelen topladığı ya da toplattırdığı yaş çayı bizzat alım yerine kendisi getirip satan, hasattan sonra da çay bölgesinde kalmayıp, kısa sürede sürekli ikamet ettiği yere dönen üreticilerimizdir. Bu üreticilerimizin: bir sürgün döneminde satacağı yaş çay (kota) en az bir gün, en çok da birbirini takip eden dört gün içerisinde satın alınacaktır." hükmüne, "Randevulu Alım Sisteminin Uygulanmayacağı Haller" başlıklı 37. maddesinde; "Genel Müdürlüğümüze yazılı bir talimat verilmesi Halinde Randevu Alım sistemi uygulanmaz." hükmüne, 38. maddesinde; "Randevulu ALIM Sisteminin uygulanmadığı zamanlarda Randevulu Sistemi için belirlenen mubaya günlerinde olmak üzere alımyerine kayıtlı tüm üreticilerden belirlenen kontenjan dahilinde yaş çay alımı yapılır. Belirlenen mubaya günlerinin dışında da yaş çay alımı yapılabilir. Bu hususta Fabrika Müdürleri yetkilidir. Ancak, alımyerlerinde, mubaya günlerinin dışında da yaş çay alımı yapılacak ise, zorunlu haller dışında bir alım ekibinin bir günde en fazla iki alımyerinde yaş çay alımı yapması gerektiği husus dikkate alınır." hükmüne, 39. maddesinde; "Randevulu Alım Sisteminin uygulanmayacağı hallerde; Fabrikalar yaş çay alımlarını, günlük alım limiti, fabrika işleme kapasitesi, günlük aktarma miktarları ve alım yeri stokları doğrultusunda programlarlar." hükmüne yer verilmiştir.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Dosyanın incelenmesinden, yaş çay üreticisi olan görme engelli davacının, davalı idare tarafından yaş çay alımlarıyla ilgili olarak uygulanan randevulu sistemde yaş çay sezonunda üreticilere haftada bir gün belirlenmek ve o gün için belli bir kota uygulanmak suretiyle çay alımının yapıldığı, ancak her defasında çayını toplayıp teslim etmekte zorluk çektiğinden bahisle üretiği yaş çayın tamamının tek seferde alınması talebiyle Başbakanlık iletişim Merkezi aracılığıyla yaptığı başvurusunun dava konusu işlemle reddi üzerine bu işlemin iptali istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmıştır.
Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri ile yaş çay alımlarında randevulu alım sisteminin getirildiği, buna göre üreticilere çaylık alanların büyüklüğüne göre belirlenen gün kadar randevu verilebileceği anlaşılmakta olup, böylelikle çay alım hizmetinin, belirli bir planlama dahilinde yapılmak suretiyle verim ve kalitesi ile üreticilerin memnuniyetinin artırılması, zamandan tasarruf yapılması, alım yerlerinde oluşabilecek kuyrukların azaltılması amaçlanmıştır.
Anılan mevzuat hükümleri değerlendirildiğinde, yaş çay alımlarında, randevulu sistem uygulamasının tüm üreticileri kapsadığı, gurbetçi üreticilerin ise bir sürgün döneminde satacağı yaş çayın, en az bir gün, en çok da birbirini takip eden dört gün içerisinde satın alınacağı, bu üreticilere dahi randevulu alım sistemi içerisinde bir alım programı uygulandığı, bunun dışında mevzuatta yaş çay alımlarında engelli üreticilere ayrıcalık tanıyan ayrık bir düzenlemenin bulunmadığı anlaşıldığından, görme engelli olan davacı tarafından, bir yaş çay sezonu içerisinde üretiği yaş çayın tamamının tek seferde alınması istemiyle yapılan başvurunun reddine ilişkin dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmamaktadır.
Öte yandan, 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun'un "Tanımlar" başlıklı 3. maddesinin 1. fıkrasının (j) bendinde, engellilerin insan haklarını ve temel özgürlüklerini tam ve diğer bireylerle eşit şekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere belirli bir durumda ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aşırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değişiklik ve tedbirlerin makul düzenleme olarak tanımlandığı görülmüş olup Kanun'da tanımlanan bu düzenlemenin, engelli çay üreticilerinin yaş çay alımlarını kapsayacak mahiyette olmadığı sonucuna varılmıştır.
Bu itibarla, dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığından dava konusu işlemin iptali yolunda verilen İdare Mahkemesi kararında hukuka uygunluk görülmemiştir.

KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1. Davalı idarenin temyiz isteminin kabulüne,
2. Dava konusu işlemin iptaline ilişkin temyize konu ... İdare Mahkemesinin ... tarih ve E: ..., K: ... sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Yeniden bir karar verilmek üzere dosyanın anılan Mahkemeye gönderilmesine,
4. 2577 sayılı Kanun'un (Geçici 8. maddesi uyarınca uygulanmasına devam edilen) 54. maddesinin birinci fıkrası uyarınca bu kararın tebliğ tarihini izleyen günden itibaren onbeş gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 17/06/2021 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.