Davalı            : Milli Savunma Bakanlığı

            O L A Y          : Kayseri İli, Tomarza İlçesi Askerlik Şubesi Başkanlığı emrinde aday sivil memur olarak görev yapan davacının, bir yıllık adaylık süresi içerisinde olumsuz tutum ve davranışlarının saptandığı ve adaylık sonunda yapılan asalet tasdiki sınavında başarısız olduğu nedeniyle 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 56. maddesi gereğince görevine son verilmesi, Milli Savunma Bakanlığının 17.2.1999 gün ve MİY: 7200-3-99 sayılı onayı ile uygun bulunmuştur.

            Davacı, görevine son verilmesine ilişkin işlemin iptali istemiyle, 12.3.1999 gününde Ankara Nöbetçi İdare Mahkemesi’nde  dava açmıştır.

            Ankara 10. İdare Mahkemesi ; 16.3.1999 gün ve 1999/ 315- 318 sayı ile, davacının son görev yeri Kayseri İli’nde olduğundan 2577 İ.Y.U.K.’nun 33/2. maddesi uyarınca davanın görüm ve çözümünün Kayseri İdare Mahkemesi’nin yetkisine girdiği gerekçesiyle, aynı Yasa’nın    15/1-a. maddesine göre, dava dosyasını yetkili mahkemeye göndermiştir.

            Davalı idare tarafından, birinci savunma dilekçesinde, Anayasa’nın 157. ve 1602 sayılı Yasa’nın 20. maddelerine göre davanın görüm ve çözümünde askeri idari yargının görevli olduğu ileri sürülerek görev itirazında bulunulmuştur.

            KAYSERİ İDARE MAHKEMESİ; 12.7.1999 gün ve E: 1999/ 322 sayı ile,1602 sayılı  Yasa’nın 20. maddesine göre, bir davanın AYİM.’  nde görülebilmesi için ortada askeri hizmete ilişkin bir eylem veya işlemin bulunması ve bunun asker kişileri ilgilendirmesi koşullarının birlikte gerçekleşmesi gerektiği; olayda, aday sivil memur olan davacı asker kişi ise de, 657 sayılı Yasa’nın 56. maddesi uyarınca görevine son verilmesine ilişkin işlem askeri hizmete ilişkin bulunmadığından, bu davanın görüm ve çözümünde genel idari yargının görevli olduğu gerekçesiyle,davalı idarenin görev itirazını reddederek  görevlilik kararı vermiştir.

            Davalı idarece, süresinde verilen dilekçe ile, askeri idari yargı yararına olumlu görev uyuşmazlığı çıkarılması istemiyle başvuruda bulunulması üzerine, dilekçe ve ekleri adıgeçen Mahkeme Başkanlığınca AYİM Başsavcılığına gönderilmiştir.

            ASKERİ YÜKSEK İDARE MAHKEMESİ BAŞSAVCISI; 13.10.1999 gün ve 1999/7 sayı ile, Anayasa’nın 157. ve 1602 sayılı Yasa’nın 20. maddeleri hükümlerine göre, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin bir davaya bakabilmesi için dava konusu idari işlemin “ asker kişiyi ilgilendirmesi” ve “ askeri hizmete ilişkin bulunması” koşullarının birlikte gerçekleşmesinin gerektiği; sivil memur olduğu görülen davacı asker kişi sayıldığından olayda idari işlemin asker kişiyi ilgilendirmesi koşulunun gerçekleştiği; idari işlemin, görevli yargı yerinin tespiti yönünden      “askeri hizmete ilişkin”  olup  olmadığının   saptanabilmesi  için  işlemin  konusuna  bakılmasının gerektiği; askeri hizmete ilişkin idari işlemlerin, idarece bir asker kişinin askeri yeterlik ve yetenekleri , tutum ve  davranışları,  askeri  geçmişi,  asker kişi  olmaktan  kaynaklanan  hak  ve

ödevleri, askerlik hizmetinin amacı, askeri görev yerlerinin özellikleri, askeri kural, gerek ve gelenekler gözönünde tutularak değerlendirilmesi sonucunda tesis edilen işlemler olduğu;davacı hakkında tesis edilen işlemin konusunun onun askerlik şubesi bünyesinde görev yapan bir kişi olmaktan çıkarılması olduğunun görüldüğü; bu durumda işlemin niteliğini belirlemek için iki hususun irdelenmesi gerektiği; bunlardan birincisinin, askerlik şubelerinde yapılan faaliyetin niteliği ve bu hizmetin askeri hizmetten sayılıp sayılmadığı; diğerinin ise, aday memurluktan asil memurluğa geçirilen bir sivil memurun hizmetle ilgili değerlendirmesinin hangi kriterler gözönünde  bulundurularak  yapılacağı  hususunun   olduğu;  Askerlik  Daireleri ve  şubelerinde,   

1111 sayılı Askerlik Kanunu ile 1076 sayılı Yedek Subaylar ve  Yedek Askeri Memurlar  Kanunu

hükümlerinde öngörülen askerlik mükellefiyetine ilişkin işlemlerin yapıldığı; bu faaliyetlerin askeri hizmet ile bağlantılı olduğu açık bulunduğundan bunları yürütenlerden biri olan sivil memurların da askeri hizmete ilişkin görev ifa ettikleri ; bu nedenle, askeri hizmete ilişkin faaliyet gören sivil memurun hizmetteki performansının değerlendirilmesinin de askeri hizmet gerekleri gözetilerek yapılacağı tabii olmakla, bu yönüyle işlemin askeri hizmete ilişkinlik vasfının bulunduğu; ikinci olarak, aday sivil memurun nitelendirilmesi işleminin, bizatihi kendisinin askeri hizmetle ilgisinin saptanması gerektiği; aday memurların adaylıklarının sona erdirilerek asli memurluğa geçirilmelerinin, askeri ya da sivil kurumlarda görev yapıp yapmadığına bakılmaksızın 657 sayılı Yasa’da öngörülen usul ve esaslara göre yapıldığı; ancak, Silahlı Kuvvetlerdeki memurların değerlendirilmesinde, onların hiyerarşik  bir kurum olan orduda davranış tarzları ve disiplin konusundaki duyarlıkları gibi hususların ayrıca dikkate alınmak durumunda olduğu; nitekim, bu kimselerin, 657 sayılı Yasa’da düzenlenen disiplin hükümlerinin yanısıra ve ayrıca T.S.K. İç Hizmet Kanunu ve Yönetmeliği’nde düzenlenen disiplin hükümlerine de tabi bulundukları; dolayısıyla, disiplin hukuku bakımından, askeri hizmet gereklerine göre değerlendirilen aday sivil memurun görevine son verilmesi işleminin askeri hizmete ilişkin bulunduğu; bu açıklamalar ışığında anılan Anayasa ve Yasa kuralında öngörülen koşullar gerçekleştiğinden, davada askeri idari yargının görevli olduğu gerekçesiyle 2247 sayılı Yasa’nın 10. maddesine göre askeri idari yargı yararına olumlu görev uyuşmazlığı çıkarmış ve görev konusunun incelenmesini Uyuşmazlık Mahkemesi’nden istemiştir.

            Başkanlıkça,mahkemesinden temin edilen idari yargı dosyası incelemeye alınmış ve 2.12.1999 günlü yazı ile, 2247 sayılı Yasa’nın 13. maddesine göre Danıştay Başsavcısından yazılı düşüncesi istenilmiştir.

            DANIŞTAY BAŞSAVCISI; 9.12.1999 gün ve E: 1999/24 sayı ile, Anayasa’nın 157 ve 1602 sayılı Yasa’nın 20. maddeleri hükümlerine göre, AYİM ‘ nin bir davaya bakabilmesi için idari işlemin asker kişiyi ilgilendirmesi ve askeri hizmete ilişkin bulunması koşullarının birlikte gerçekleşmesinin gerektiği, olayda askerlik şubesinde aday sivil memur olan davacı asker kişi sayıldığından işlemin asker kişiyi ilgilendirdiği, Askerlik Daireleri ile şubelerinde yürütülen faaliyet askerlik hizmetine ilişkin bulunduğundan buradaki sivil memurların da askerlik hizmetinin yerine getirilmesiyle görevli bulundukları, davacının adaylık görevine son verilmesinde askerlik hizmetinin ve görev yerinin özelliğinin dikkate alındığı, askerlik hizmetindeki tutum ve davranışlarının değerlendirilerek işlem tesis edildiği, böylelikle 657 sayılı D.M.K.’ nun 56. maddesi hükmü uyarınca  tesis edilmesine karşın işlemin sebebi askerlik hizmetinin işleyişi ile doğrudan ilgili bulunduğundan bu uyuşmazlığın görüm ve çözümünde AYİM.’ nin görevli olduğunun anlaşıldığı, açıklanan nedenlerle AYİM Başsavcılığınca 2247 sayılı Yasa’nın 10. maddesine  göre  yapılan  başvurunun  kabulü  gerektiği  yolunda  yazılı  düşünce   vermiştir. 

İNCELEME VE GEREKÇE: Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümü’nün, Ali HÜNER’in Başkanlığında, Üyeler: Yılmaz DERME , Dr. Mustafa KILIÇOĞLU, Bekir AKSOYLU, Mustafa BİRDEN, Dr. Erol ALPAR ve Ertuğrul TAKA’nın katılımlarıyla yapılan 27/12/ 1999 günlü toplantısında, Raportör-Hakim İsa YEĞENOĞLU’nun davanın çözümünde askeri idari yargının görevli olduğu yolundaki raporu ile Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başsavcısının askeri idari yargı yararına olumlu görev uyuşmazlığı çıkarılmasına ve Danıştay    Başsavcısının davada askeri idari yargının görevli bulunduğuna ilişkin düşünce yazıları ve dosyadaki belgeler okunduktan; ilgili Başsavcılarca görevlendirilen Danıştay Savcısı O. Cem ERBÜK ile AYİM Savcısı Hakan ATA’nın  yazılı düşünceler doğrultusundaki açıklamaları da dinlendikten sonra GEREĞİ GÖRÜŞÜLÜP DÜŞÜNÜLDÜ:

Dava, askerlik şubesindeki aday sivil memurun görevine son verilmesine ilişkin işlemin iptali  isteminden ibarettir.

            Anayasa’nın 157. maddesinde, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin askeri olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapan ilk ve son derece mahkemesi olduğu, ancak askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda ilgilinin asker kişi olması şartının aranmayacağı belirtilmiş; 20.7.1972 tarih  ve 1602 sayılı Yasa’nın  25.12.1981  tarih   ve

2568 sayılı Yasa ile değişik 20. maddesinde de aynı hüküm yer almıştır. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin bir davaya bakabilmesi için dava konusu idari işlemin “asker kişiyi ilgilendirmesi” ve “askeri hizmete ilişkin bulunması” koşullarının birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir.

1602 sayılı Yasa’nın değişik 20. maddesinde, Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevli bulunan veya hizmetten ayrılmış olan, subay, askeri memur, astsubay, askeri öğrenci, uzman çavuş, uzman jandarma çavuş, erbaş ve erler ile sivil memurlar asker kişi sayılmaktadır.

            İdari işlemin, görevli yargı yerinin tespiti yönünden “ askeri hizmete ilişkin” olup olmadığının saptanabilmesi için işlemin konusuna bakılması gerekmektedir. Eğer idari işlem askeri gereklere askeri usul ve yönteme ve askeri hizmete göre tesis edilmiş ise bu işlemin askeri hizmete ilişkin olduğu kabul edilmelidir. Daha açık bir ifadeyle, askeri hizmete ilişkin idari işlemler: idarenin bir asker kişinin askeri yeterlik ve yeteneklerinin, tutum ve davranışlarının , askeri geçmişinin, asker kişi olmaktan kaynaklanan hak ve ödevlerinin; askerlik hizmetinin amacı, askeri görev yerlerinin özellikleri, askeri kural, gerek ve gelenekler gözönünde tutularak değerlendirilmesi sonucunda tesis edilen işlemlerdir. İşlem, askeri  olmayan bir makam tarafından tesis edilmiş olsa bile durum değişmemekte menfaati ihlal edilen asker kişinin açtığı davanın Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nde görülmesi gerekmektedir.

            Olayda, askerlik şubesinde aday sivil memur olarak görev yapan davacının,bir yıllık adaylık süresi içinde kendini yetiştirmede gayret göstermediğinin, görevine bağlı olmadığının, öğrenme ve araştırma isteğinin görülmediğinin sıralı sicil amirlerince saptandığı ve adaylık sonunda yapılan asalet tasdiki sınavında da başarısız olduğu  nedeniyle, 657 sayılı Yasa’nın 56. maddesi gereğince, görevine son verildiği anlaşılmaktadır.

            1602 sayılı Yasa’nın 20. maddesinde sayılan asker kişiler arasında sivil memur da bulunduğundan, davacının asker kişi olduğu ve bu nedenle de dava konusu işlemin asker kişiyi ilgilendirdiği kuşkusuzdur.

            1111 sayılı Askerlik Kanunu’nun 13. maddesinde, asker almak işlerinde Türkiye Cumhuriyeti’ nin kolordu mıntakalarına ve kolordu mıntakalarının askerlik dairelerine, askerlik dairelerinin de şubelere ayrıldığına işaret edilmiş; 211 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu’nun 12. maddesinde, askerlik şubesi, askeri kurumlar arasında sayılmış olup, Anayasa’da bir hak ve ödev olarak belirtilen vatan hizmetiyle mükellef  her erkek Türk vatandaşının askere alınması işlemlerini yürütmek,kuşkusuz bir askeri hizmettir. Dolayısıyla, hernekadar 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu’nun 1. maddesindeki, T.S.K.’ deki sivil kişilerin kendi özel kanunlarına tabi oldukları yolundaki hüküm ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun kapsam maddesi hükmüne göre T.S.K.’ deki sivil memurların  657  sayılı Yasa’ya tabi oldukları açık ise de, gerek asker kişilerden olmaları gerekse askeri hizmet yürütmeleri nedeniyle, İç Hizmet Kanunu’nun 13. maddesinde yer alan “ Disiplin: Kanunlara, nizamlara ve âmirlere mutlak bir itaat ve astının ve üstünün hukukuna riayet etmektir.

            Askerliğin temeli disiplindir.

Disiplinin muhafazası ve idamesi için hususi kanunlarla  cezai ve hususi kanun ve nizamlarla idari tedbirler alınır.” yolundaki hükümde işaret edildiği üzere, askeri hizmetin gereği olan yasal düzenlemelere de tabi olmaları doğaldır.

            Bu açıklamalara göre, davacının görevine son verilmesi yolundaki işlem tesis edilirken, idarece davacının tutum ve davranışlarının, askeri geçmişinin, asker kişi olmaktan kaynaklanan

hak ve ödevlerinin; askerlik hizmetinin amacı, askeri görev yerlerinin özellikleri, askeri kural, gerek ve gelenekler gözönüne alınarak değerlendirildiği ve bu işlemin yargısal denetimi sırasında da bu hususların dikkate alınacağı açık olduğundan, idari işlem askeri hizmete ilişkin bulunmaktadır.

            Belirtilen durumlara göre ve olayda Anayasa’nın 157. ve 1602 sayılı Yasa’nın 20. maddelerinde öngörülen, idari işlemin asker kişiyi ilgilendirmesi ve askeri hizmete ilişkin bulunması koşulları birlikte gerçekleştiğinden, davanın görüm ve çözümü Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin görevine girmektedir.

            Açıklanan nedenlerle, AYİM Başsavcısının başvurusunun kabulü ile Kayseri İdare Mahkemesi’nin görevlilik kararının kaldırılması gerekmektedir.

            SONUÇ         : Davanın çözümünde ASKERİ İDARİ YARGININ görevli olduğuna, bu nedenle AYİM Başsavcısının başvurusunun KABULÜ ile Kayseri İdare Mahkemesi’nin 12.7.1999 gün ve E:1999/ 322 sayılı GÖREVLİLİK KARARININ KALDIRILMASINA , 27.12.1999 gününde kesin olarak OYBİRLİĞİ  ile karar verildi.